Na ishte nje here nje enderrimtar. Ai besonte, per shembull, qe duhet te kete nje menyre se si te shohim objektet qe jane mijra kilometra larg. Ose, mendonte se mund te hahet supa me pirun. Gjithashtu, duhet te kete nje menyre qe njerezit te qendrojne me koke poshte, e sigurisht qe njerezit mund te jetojne pa pasur frike.
I thane te tjeret: “Po enderron me kot, keto qe po thua jane te pamundura!” Pastaj i thane: “Hap syte mire dhe pranoje boten sic eshte! Natyra ka ligje qe askush nuk i ndryshosh dot.“
U pergjigj enderrimtari: “Nuk e di…duhet te kete nje menyre se si te marrim fryme nen uje. Dhe duhet te kete nje menyre qe te kushdo te kete dicka per te ngrene. Duhet te kete nje menyre qe kushdo te mesoje cfaredo qe te deshiroje. Duhet te kete nje menyre qe te shikojme cfare ka brenda barkut tone.”
Dhe njerezit i thane: “Mblidh veten, more, keto gjera nuk ndodhin kurre. Nuk ka mundesi qe thjesht te deshirojme dicka dhe pastaj te presim qe te ndodhi me te vertete. Bota eshte keshtu sic eshte, e ashtu edhe do te jete!”
Kur u shpiken televizori dhe pajisjet me rreze Iks, njeriu ishte ne gjendje te shihte mijra kilometra larg dhe brenda barkut tone. Por askush nuk i tha enderruesit.: “More, paske patur te drejte.” Dhe njerezit nuk thane asgje kur dikush shpiku kostum polumbari qe lejuan njeriun te zhytej thelle nen det e te merrte fryme nen uje. Por enderrimtari tha me vete: “Endrrat e mia po dalin te verteta. Ndoshta nje dite do te jete e mundur qe te jetojme se bashku pa lufte.”
Larg, shumë larg prapa yjeve, gjithçka është shumë ndryshe nga këtu. Dhe më larg fare atje, gjithçka është edhe më ndryshe nga aty, ku gjithçka ëshmë më ndryshe nga këtu. Por po të fluturosh shumë larg, shumë, shumë larg në distancë, për te vendi ku gjithçka është krejtësisht ndryshe nga kudo, ndoshta atje do të jetë gati njësoj si këtu.
Ndoshta, në këtë rajon të largët, do të jetë një planet i madh sa Toka jonë, dhe ndoshta njerëz do të jetojnë në këtë planet, njerëz që duken gati njësoj si ne, përveç se ata kanë ngjyrën blu dhe mund t’i palosin veshët e tyre kur nuk duan të dëgjojnë.
E ndoshta një luftë shpërtheu në këtë planet të largët, dhe gjithata njerëz blu vdiqën. Shumë jetimë ngelën pas, dhe në rrënojat e njërës nga shtëpitë e shkatërruara nga bombat, ulej një djalë i vogël. Djali po qante se kishte humbur babanë dhe nënën e tij. I ulur, ai qau aty për një kohë të gjatë, por më pas ndaloi se i ishin mbaruar gjithë lotët që kishte. Ngriti jakën, vuri duart në xhepa, e u largua. Kur shihte gurë, i shkelmonte, e kur shihte lule, i shkelte.
Një qen i vogël iu afrua, po e shikonte, dhe filloi të luante bishtin. Pastaj u kthye nga ana tjetër e filloi të ecte me djalin, sikur të kishte vendosur t’i bënte shoqëri.
“Ik!” i tha djali qenit. “Duhet të ikësh. Po qëndrove me mua, do të të dua, dhe unë kurrë më s’dua të dua dikë në jetën time.”
Qeni po e shikonte dhe po luante bishtin gjithë gëzim. Më pas djali gjeti një armë pranë kufomës së një ushtari. E mori armën dhe e drejtoi nga qeni. “Kjo armë të vret!” i tha me inat. Dhe qeni u largua me vrap.
“Do të të marr me vete!” i tha djali armës. “Do të jesh miku im më i ngushtë.” Dhe me atë armë qëlloi një pemë të vdekur.
Pastaj ai gjeti një motorr fluturues të hedhur në një fushë. I hipi motorrit dhe u përpoq ta niste. Motorri fluturues punonte mirë.
“Tani u bëra me një armë e motorr fluturues,” tha djali. “Këta do të jenë familja ime. Mund të kisha dhe një qen, por ai mund të vritet, e do te vdisja nga të qarët.”
Fluturoi rreth e rrotull me motorr deri sa pa një shtëpi nga e cila po dilte tym. “Dikush po jeton aty,” tha djali. I ra përqark shtëpisë dhe pa nga dritarja. Brenda ishte vetëm një grua plakë që po gatuante.
Djali e ndaloi motorrin fluturues përpara shtëpisë, mori armën e u fut brenda. “Kam një armë!” i tha gruas plakë. “Më jep diçka për të ngrënë!”
“Eja, do të jepja diçka edhe pa armë,” tha plaka. “Rehatohu dhe ule armën.”
“S’dua të jesh e mirë me mua!” hungëriti djali. “Arma ime të vret!”
Atëherë plaka i dha diçka për të ngrënë, dhe ai fluturoi tutje.
Kështu po jetontë djali tani. Në një shtepi të braktisur, gjeti një vend ku të fshihej. Kur e merrte uri, fluturonte diku ku kishte njerëz, dhe i detyronte me armë në dorë t’i jepnin për të ngrënë.
Herë të tjera, djali fluturonte mbi fusha betejash të shkreta dhe mblidhtë pjesë nga armët, tanket dhe makinat që kishin ngelur atjë. I merrte gjithë këto pjesë të vendi ku fshihej.
“Do të ndërtoj një robot gjigand të koracuar!” tha me vete. “Do ta bëj tridhjetë metra të gjatë, e do të peshojë njëqind mijë ton, dhe lart në kokë do ta drejtoj une në dhomën e kontrollit. Atëherë do të kem aq fuqi sa askush s’mund të më prek.”
Një ditë, një vajzë erdhi te vendi ku fshihej. Djali doli jashtë me armën dhe i tha: “Ik, largohu! Arma ime të vret.”
“S’dua të të shqetësoj,” i tha vajza. Thjesht po shoh nëse kërpudhat po rriten përsëri.”
“Ik, largohu!” tha djali. “S’dua njeri afër meje!
“Vetëm fare je ti?” pyeti vajza.
“Jo,” tha djali. “Kam një armë dhe një motorr fluturues. Keta janë familja ime. Dhe një ditë do të kem një robot gjigand të koracuar!”
“Po nuk ke askënd pranë?”
“Mund të kisha patur një qen. Por, po ta vrisnin atë, do të vdisja nga të qaret.”
“As unë s’kam askënd,” tha vajza. “Duhet të rrimë bashkë.”
“S’dua të rri me askënd që mund të vritet nga arma!”
“Atëherë shiko e gjej dikë që s’mund të vritet nga arma!” tha vajza dhe u largua.
Por djali ndërtoi një robot gjigand të koracuar dhe u fut brenda. Pastaj u ul në kabinën e kontrollit në majë të kokës së robotit. Atëherë vendosi dhe e ngau robotin nëpër gjithë vendin. Njerëzit bërtitën kudo që vajti kur e panë robotin që po vinte, dhe donin të iknin me vrap. Por nuk mund t’i shpëtonin robotit gjigand të koracuar.
Djali kishte një mikrofon në kabinë, dhe gjithçka që thoshte te mikrofoni dilte si ulërimë nga goja e robotit. “A ka njeri këtu që s’vritet dot nga arma?” bërtiste roboti. Por kudo që vajti, njerëzit largoheshin me vrap, kështu që s’gjeti njeri që s’vritej dot nga arma.
Një ditë, ama, djali pa nga kabina e tij që dikush aty poshtë nuk po largohej me vrap, por po qëndronte dhe po i bërtiste diçka. Por djali rrinte kaq lart nga toka sa nuk e kuptoi çfarë po thoshte.
“Ndoshta është dikush që nuk vritet nga arma?” mendoi djali dhe zbriti poshtë. Por aty ishte plaka që i kishte gatuar gjellën ca kohë më parë. “Mos doje të më thoje gjë?” e pyeti djali.
“Po” tha plaka. “Dëgjova për dikë që s’e vret arma. Thashë se doje ta dije.”
“E kush na qënka ky?” pyeti djali.
“Është një plak që jeton atje lart në hënë.”
“Atëherë do ta kërkoj e ta gjej,” tha djali, “sepse nuk dua të rri me dikë që vritet nga arma.” Dhe ai lëvizi një çelës dhe roboti i tij gjigand i koracuar e shndrroi veten në një raketë gjigande të koracuar dhe fluturoi për në hënë.
Atje lart në hënë, djali kërkoi për një kohë të gjatë. Më së fundi e gjeti plakun, që po rrinte prapa një teleskopi e po shikonte poshtë te planeti blu.
“A je ti njeriu që nuk e vret dot arma?” e pyeti djali plakun.
“Kështu them,” tha plaku.
“E çfarë po shikon me atë teleskop?”
“Po studioj njerëzit në planetin aty poshtë.”
“Si thua, a mund të rri dot me ty?” e pyeti djali.
“Ndoshta,” tha plaku. “A kam unë ndonjë gjë të veçantë?”
“Po, unë s’dua të rri me dikë që mund ta godasin për vdekje. Kur më vdiqën prindërit, i qava gjithë lotët që kisha. Mund të rrija me një qen, po sikur ta kishin vrarë dhe atë, do të vdisja nga të qarët. Mund të rrija edhe me një grua plakë, apo një vajzë të vogël. Por as ata nuk ishin të paprekshëm nga plumbat, dhe po të ishin vrarë, do të vdisja nga të qarët.”
“Mirë,” tha plaku, “rri me mua atëherë. Asnjë nuk më vret dot këtu sepse nuk ka armë fare në këtë vend.”
“Kjo është e vetmja arsye?” pyeti djali.
“Po, kjo është,” u përgjigj plaku.
“Po unë e solla armën me vete.”
“Sa keq,” tha plaku, “tani s’mund të rrish me mua. Arma jote mund të më vrasë.”
“Atëherë do të kthehem,” tha djali.
“Po,” tha plaku.
“Sa keq,” tha djali.
“Të vjen keq?” pyeti plaku.
“Po,” tha djali, “Do të doja të rrija këtu.”
“Ndoshta mund ta hedhësh tutje armën tënde?” tha plaku.
“Ndoshta,” tha djali.
“Atëherë mund të rrije me mua këtu,” tha plaku.
“Ndoshta,” tha djali. “E çfarë do të bëja atëherë?”
“Mund
të shihje me teleskop. Atëherë ndoshta do ta kuptoje se pse ata njerëz
aty poshtë janë vazhdimisht në luftë.”
“E përse janë në luftë?”
“Epo, as unë nuk e di. Mendoj që ka të bëjë me faktin që nuk dinë shumë për njëri-tjetrin. Ka kaq shumë njerëz, e jetët e tyre janë kaq të komplikuara sa ata nuk e dinë se si veprimet e tyre ndikojnë te të tjerët. Ma merr mendja që nuk e dinë se nga vjen mishi që hanë apo ku shkon buka që pjekin. Mendoj që nuk e dinë nëse hekuri që nxjerrin nga toka e bëjnë buldozierë apo topa lufte. Ndoshta nuk e dinë se kur hanë atë mish, ka mish edhe për të tjerë. Po ta shihnin veten nga lart, ndoshta do t’i kuptonin gjërat më mirë.”
“Atëherë dikush duhet t’ua thotë këto gjëra?” tha djali.
“Ndoshta,” tha plaku, “por unë jam shumë plak e i lodhur për këtë gjë.”
Vetëm atëherë djali e lëshoi armën që ra nëpër hapësirë, poshtë në planetin Blu, dhe u bë copë-copë.
Por djali qëndroi për një kohë të gjatë, shumë të gjatë në hënë dhe pa me teleskop e i studioi njerëzit aty poshtë. Ndoshta një ditë do të kthehet aty poshtë dhe do t’u shpjegojë njerëzve gabimet e tyre.Në një planet të vogël jetonin dikur disa njerës që punonin shumë e disa të tjerë që nuk punonin dhe aq shumë. Përveç këtyre, kishte pak njerëz që punonin gjithë ditën, dhe ca që ishin shumë përtacë. Me një fjalë—ishte si kudo tjetër. Përveç se përtacët dhe punëtorët këmbëngulës hidhnin gjithçka që prodhonin—normalisht lloje të ndryshme karrotash—në një pirg të madh dhe e ndanin gjithçka nga pirgu. Kjo gjë nuk ishte si kudo tjetër.
Po një ditë ca nga puntorët më këmbëngulës thanë. “Mjaft më. Ne punojmë me djersën e ballit, dhe ca të tjerë rrinë pa punë gjithë ditën e ditës duke vërshëllyer në pikë të diellit dhe duan të hanë karrotat tona.” Dhe në vend që t’i hidhnin karrotat në pirgun e përgjithshëm, i mbajtën në shtëpi, mbushën barkun mirë e u dhjamosën fare.
Ata më përtacët ngritën shpatullat dhe vazhduan të hanë nga pirgu i madh, dhe sigurisht hëngrën më shumë karrota se sa hidhnin vetë në pirg. Pastaj puntorët gjysmë-këmbëngulës dhe puntorët gjysme-përtacë vunë re që tani të gjithë po hanin më pak se përpara sepse puntorët më këmbëngulës sillnin gjithmonë shumë karrota, më shumë sesa hanin vetë.
Atëherë puntorët gjysmë-këmbëngulës thanë, “Do t’i mbajmë edhe ne karrotat tona.”
Dhe ata nuk hidhnin më karrota te pirgu i përbashkët, por secili bëri pirgun e tij vetjak në shtëpi.
Dhe puntorët gjysmë-përtacë bënë të njëjtën gjë. “Nuk kemi zgjidhje tjetër,” u thanë atyre më përtacëve.
Dhe tani të gjithë kishin pirgjet e tyre vetjake përpara shtëpive të tyre, dhe kur donin të hanin ndonjë lloj të veçantë karrote që nuk ishte në pirgun e tyre, atëherë shikonin që të bënin ndonjë shkëmbim karrotash.
Shumë shpejt njerëzit venin e vinin, dhe pas pune ishin të zënë me orë të tëra duke shkëmbyer karrota derisa t’i kishin në shtëpi të gjitha llojet e karrotave që kishin nevojë, apo mendonin se kishin nevojë.
“Kjo ishte një “ku vete, more” e mirë!” i thanë më përtacët njëri tjetrit. Nuk kishte më për ta një pirg të përbashkët ku t’i binin qylit. Po secili nga ata mësoi një mësim të mirë nga kjo ngjarje. Disa thanë, “Mirë atëherë, mendoj që duhet të punoj më tepër.” Po kjo s’ishte aq e lehtë, sepse kur një përtac i tillë i ndryshuar në punëtor gjente një fushë ku të mbillte karrota, aty zakonisht do gjente dikë që t’i thoshte, “Ore, këtu i kam mbjellë unë karrotat gjithmonë. Është toka ime.”
Por të tjerët vajtën në shtëpitë e më të pasurve dhe morën nga pirgjet e tyre çfarëdo karrote që donin të hanin. “Ne gjithonë hanim nga pirgu i përbashkët. Dhe meqë tani ka shumë pirgje në vend të njërit, atëherë të gjithë janë pirgje të përbashkët. Për çdo rast, do të marrim çfarë të na dojë qejfi,” thanë ata.
Sigurisht që të pasurit nuk e pëlqyen këtë sjellje, e disa prej tyre filluan të bënin gardhe rreth pirgjeve të tyre. Shumë shpejt gati të gjithë ngritën gardhe rreth pirgjeve të tyre, sepse sa më shumë gardhe ngriheshin rreth pirgjeve, aq më shumë shkonin përtacët—të mësuar me ketë zakon—e merrnin çfarë të donin nga pirgjet që akoma s’ishin rrethuar me gardh.
Nuk kaloi shumë kohë, dhe cilido që kishte një pirg, e rrethoi me një gardh. Tani, pas pune, jo vetëm që merreshin me shkëmbime karrotash, por edhe me riparimin e përmirësimin e gardheve e vrojtimin e tyre që të siguroheshin që askush nuk do të ngjitej mbi to.
Shumë shpejt disa nga ta filluan të ankoheshin. “Ishim mësuar të takoheshim pas pune te pirgu i madh i karrotave dhe të tregonim shakara e të luanim kala-dibrançe. Tani pas pune, të gjithë mbetëm në shtëpi, duke parë karrotat tona e riparuar gardhet. Dhe në mëngjes jemi aq të lodhur sa edhe karrotat nuk i mbjellim mirë. Me sa duket, tani kemi shumë më tepër punë se më parë, por numri i karrotave nuk është shtuar.”
Disa propozuan që të gjithë të bënin si dikur, të kishin pirgun e madh të përbashkët. “Më mirë të ushqejmë ca qylaxhinj përtacë sesa të lodhemi me shkëmbime, roje dhe riparime gardhësh!”
Por më të pasurit thanë. “Jo, po të bëjmë si dikur, kjo do të thotë që qyli lejohet. Atëherë të gjithë do të duan t’i bien qylit dhe asnjë nuk do të mbjellë më karrota, e të gjithë do të vdesim nga uria!”
“Por kjo nuk do të ndodhë,” thanë të tjerët. “Shumica mërziten po të rrinë pa punë duke i vërshëllyer në pikë të diellit. Besomë, vetëm pak, shumë pak njerëz, janë me të vërtetë përtacë. Në të vërtetë, të rrisësh karrota është qejf!”
“Jo,” thanë më të pasurit, “të rrisësh karrota s’është qejf. Qejf është vetëm të kesh karrota. Shkoni po të doni dhe u jepni karrota përtacëve. Sa për ne, s’kemi ndër mend të prishim gardhet tona!”
“Dreq,” thanë gjysmë-të-pasurit, “po qe të pasurit nuk duan, atëherë edhe ne duhet t’i mbajmë gardhet tona. Nuk kemi aq shumë karrota sa t’i ndajmë me përtacët.”
Dhe gjysmë-të-varfrit thanë. “Hm, në qoftë se jemi të vetmit që duam të ndajmë me të tjerët, atëherë të gjithë do të kemi shumë pak. S’mund ta bëjmë këtë gjë. Do na duhet t’i mbajmë gardhet tona.”
Dhe kështu këtë herë, asgjë nuk ndryshoi. Edhe ata që e dinin më mirë se të gjithë po punonin më shumë tani, pa më shumë karrota, nuk mundeshin të ktheheshin në zakonet e vjetra.
Po disa ngjarje interesante ndodhën ama. Disa nga ata që nuk kishin fusha karrote të mëdhaja shkuan te disa më të pasur dhe u thanë. “Dëgjoni, nëse secili nga ju do më japë disa karrota çdo ditë, do t’ju ruaj pirgjet në shkëmbim.”
Të tjerët erdhëm me një ide tjetër dhe i thanë. “Do t’iu rregulloj gardhin, po të më jepni ca karrota!”
Të tjerë vajtën nga shtëpia në shtëpi dhe thanë, “Më jep ca karrota, dhe unë do të bëj shkëmbimet për ty, po të mbaj vetë një të pestën e tyre.”
Kështu vazhdoi për ca kohë, dhe pastaj disa filluan të kruanin kokën dhe thanë. “Vërtetë duhet të kisha më tepër kohë, po tani më duhet të mbjell më tepër karrota që të paguaj rregulluesin e gardhit, rojen e natës dhe tregtarin e karrotave.”
Dhe përsëri, disa propozuan që të gjithë të shkonin te zakonet e vjetra dhe t’i prishnin pirgjet. Por sa çudi, nuk ishin vetëm më të pasurit kundër kësaj ideje, por edhe më të varfrit.
“Doni të na hiqni nga puna?” bërtitën rregulluesit e gardheve.
“Me çfarë do të jetojmë?" Bërtitën rojet e natës.
“Doni të vdesim urie?” bërtitën tregtarët e karrotave.
Dreqi e mori, e kështu të gjithë vazhduan me zakonin e ri.
Perse
Me veshtron ashtu
ai njeri ?
Mos
valle une i shtie friken?
E
perse
Te kete frike prej meje?
Mos mendon se dua
t’i bej keq?
Perse
mendon
Se une dua t’i bej keq?
Une kurre s’kam bere keq njeriu!
Kurre
s’i kam bere keq atyre,
Qe nuk me bien ne qafe!
Keshtu,
nese ai mendon
Se une do t’i bej keq,
E mendon se e di mire qe une
I bie ne qafe kujtdo qe me ben keq
Domethene: ai deshiron te me bej keq!
Keshtu
pra, mendja me thote te vete atje,
E t’ia fus nje grusht surratit,
Qe te mos me biere ne qafe.
OBOBO!
Grushti
i tij ishte me i shpejte se i imi,
Tani ja ku jam shtrire pertoke,
Epo une e dija qe
Ai donte te me binte ne qafe.
Ne
jemi nje vend paqesor
Dhe kurre nuk do te sulmojme askend,
nese,
askush nuk na sulmon ne.
Ata
qe nuk kane nder mend,
Te na sulmojne,
Nuk kane perse te kete frike fare.
Ata
qe perpiqen te
Mbrojne vetveten nga ne,
Tregojne se kane
Frike nga ne.
Kushdo
qe na trembet,
Tregon
Qe ka nder mend
te na sulmoje.
E
shikoni qarte pra,
Qe ne duhet te sulmojme kedo
Qe pergatitet te mbroje vetveten.
Në planetin Hortus jetonin njerëzit Mollë, njerëzit Kumbull, njerëzit Dardhë, dhe njerëzit Mjedër. Njerëzit Mollë ushqeheshin me salcë molle, byrek molle, reçel molle, dhe tortë molle. Njerëzit Kumbull ushqeheshin me salcë kumbulle, byrek kumbulle, reçel kumbulle dhe tortë kumbulle. Në të njëjtën mënyrë ushqeheshin edhe njerëzit Dardhë dhe njerëzit Mjedër.
Çdo gjë vajti mirë për ca kohë, por një ditë njerëzit Dardhë e ndien që reçeli i përhershëm i dardhës u kishte ardhur në majë të hundës. Njëri nga ata tha, “Dëgjoni! Po sikur të bëheshim kusarë!
“Kusarë? E ç‘janë këta?
“Thjeshtë fare. Natën do t’iu afrohemi tinëz njerëzve Kumbull, dhe kur ata të jenë në gjumë, do t’i rrethojmë e t’i rrahim. Pastaj marrim sa kumbulla të duam dhe ikim. Atëherë do të hamë më në fund salcë kumbulle, byrek kumbulle, reçel kumbulle dhe tortë kumbulle”.
“Bravo! Do bëjmë qejf!”
Dhe ata iu afruan tinëz fshatit të njerëzve kumbull, dhe kur i gjetën në gjumë e sipër, iu futën në shtëpi e i rrahën njerëzit kumbull. Pastaj morën sa kumbulla deshën dhe ikën.
Njerëzit Kumbull u trembën për vdekje e thanë:
“Ç‘ishte kjo? S’ka ndodhur herë tjetër.”
“Mos u çmendën gjë njerëzit Dardhë? Duhet t’u dërgojmë zonjën Kërcellkrasitëse për të folur me ta!
Besoj që e dini që zonja e vjetër Kërcellkrasitëse dinte të bënte një melhelm nga gurët kumbull që shëronte çdo sëmundje, përveç këmbës së thyer.
E kështu zonja Kërcellkrasitëse u nis me poçen plot me melhelm të gurëve kumbull.
Por në mbrëmje u kthye prapë. “Nuk duan të shërohen,” that ajo. “Më kërcënuan se do më rrihnin dhe më larguan.”
“Sa keq! E çfarë të bëjmë tani?”
“Meqë s’duan të shërohen, nuk janë të sëmurë. Janë njerëz të këqij. Do t’i ndërshkojmë se e kanë hak.”
“Po, këtë do ta bëjmë! Do të zbresim te ta dhe do t’i marrim dardhat. Vetëm kjo është e drejtë.”
Dhe të gjithë brohoritën e thirrën “Urra”. Vetëm zonja Kërcellkrasitëse dukej e shqetësuar e tundi kokën mendueshëm.
Kështu pra, njerëzit Kumbull u nisën për luftë, dhe atë natë u hodhën në sulm kundër njerëzve Dardhë e i rrahën keq fare. Pastaj morën sa kumbulla mundën dhe ikën me vrap.
“E çfarë do të bëjmë, po të vijnë e të na sulmojnë përsëri nesër?” Të gjithë dukeshin të shqetësuar, por një i ri, zoti Guri that: “Do të vendosim roje rreth e qark fshatit, me hunj të gjatë. Po të na vijnë, do t’i rrahim.”
E kështu bënë, dhe kur pas disa netësh, njerëzit Dardhë erdhën përsëri, e u zhdëpën keq fare.
“Hë pra, ju thashë apo jo? Ua treguam qejfin atyre! S’do të guxojnë të na zënë pritën përsëri kaq shpejt.”
“Mirë, mirë. Po e dini çfarë. Kemi bërë roje çdo natë për dy javë, e kemi fjetur gjithë ditën. Ndërkohë, kemi ngrënë gjithë tortat tona kumblle dhe gjithë reçelin kumblle, e s’kemi patur kohë as të gatuajmë as të pjekim!”
“Atëherë, secili do t’i japi rojeve diçka. Sepse na keni mbrojtur të gjithëve!”
“E kështu çdo njeri Kumbull iu dha diçka rojeve, dhe zoti Guri mori shumicën. “Sepse më duhet të kujdesem për gjithçka. Unë e mbaj përgjegjësinë!”
Por pas ca kohe, disa nga njerëzit Kumbull filluam të qahen se më përpara te gjithë kishin pasur për të ngrënë. Por tani që të gjithë të rinjtë po bënin roje në vend që të kujdeseshin për pemët e kumbullave e të gatuanin e të piqnin, nuk kishte më për të ngrënë për të gjithë.
“Pikërisht,” tha zoti Guri, “kush e ka fajin që të rinjtë tanë nuk mund të punojnë por duhet të rrinë e te bëjnë roje? Njerëzit Dardhë! Pra njerëzit Dardhë duhet të paguajnë edhe për këtë gjë!”
Dhe me njerëzit e tij ai marshoi për në fshatin e njerëzve Dardhë për t’i plaçkitur përsëri. Por njerëzit Dardhë kishin vendosur roje gjithashtu, dhe pas një potere të tmerrshme në vendin midis dy fshatrave, njerëzit Kumbull nuk arritën dot te dardhat.
Atëhere zoti Guri tha, “Duhet të endim rrjeta e t’ua hedhim përsipër rojeve Dardhë. Pastaj do t’i mundim dhe t’ua plaçkitim fshatin.”
Kështu të gjithë njerëzit Kumbull u vunë në punë e endën rrjeta. Këtë herë grabitja u krye me sukses. Krenar, zoti Guri u kthye me ushtarët e tij, dhe secili nga të rinjtë mbante një thes me kumbulla në kurriz. Zoti Guri po mbante diçka gjithashtu: përgjegjësinë.
Zoti Guri u tha të gjithë ushtarëve t’i derdhnin dardhët në një pirg të madh në qendër të fshatit. Pastaj ai ndau pirgun në tre pirgje më të vegjël. “Kështu”, tha ai, “një pirg do të ndahet midis gjithë fshatarëve, që të gjithë të kemi për të ngrënë. Një pirg do të ndahet midis ushtarëve te mi sepse ata luftuan me trimëri. Dhe nje pirg më përket mua, sepse mbaj përgjegjësi për gjithçka.”
Të gjithë brohoritën me gëzim dhe i rrahën krahët zotit Guri. Vetëm zonja Kërcellkrasitëse dukej e shqetësuar, tundi kokën, e tha. “Po sikur edhe njerëzit Dardhë të endin rrjeta?”
“E di! Do të ndërtojmë një mur rreth e qark fshatit tonë, kështu që ata nuk do të na zënë kurrë pusi.”
E kështu njerëzit Kumbull ndërtuan një mur rreth e qark fshatit.
Por njerëzit Dardhë nuk donin të ngelnin me turpin e disfatës së tyre. Kur zbuluesit e tyre raportuan që njerëzit Kumbull po ndërtonin një mur rreth e qark fshatit, njerëzit Dardhë ndertuan një mur rrethues për fshatin e tyre gjithashtu. Endën edhe rrjeta për t’i kapur rojet armike. Dhe ndërtuan shkallë të larta mbështetëse që të ngjiteshin sipër murit të njerëzve Kumbull. Dhe një natë, me shkallët e tyre ata pushtuan fshatin e njerëzve Kumbull e u rrëmbyen gjithçka që kishin.
“Mjaft më! Duhet t’u mësojmë këture dardhave të buta një mësim të mirë që të mos e harrojnë kurrë”. Dhe zoti Guri urdhëroi njerëzit Kumbull të ndërtojnë një kullë të madhe mbi rrota. Kulla do të mbështetej te muri i fshatit të njerëzve Dardhë, dhe do të hidhte topa zjarri në shtëpitë e njerëzve Dardhë. Por ndërkohë, njerëzit Dardhë po ndërtonin një katapultë të madhe me të cilën donin të shkatërronin murin e fshatit Kumbull.
Dhe një mbrëmje, ushtria Kumbull u fut fshehurazi në fshatin e njerëzve Dardhë, dhe ushtria Dardhë u fut fshehurazi në fshatin e njerëzve Kumbull. Dhe meqënëse nata ishte e errët dhe e mjegullt, ushtritë u zvarritën ngjitur me njëra tjetrës pa u vënë re. Kur ushtarët Kumbull ngritën kullën e tyre përpara murit të njerëzve Dardhë, zoti Guri u ngjit mbi mur dhe ulëriti, “Hapni dyert e dorëzohuni, përndryshe do t’i vëmë zjarrin fshatit.”
Dhe meqë ushtria Dardhë ishte larguar, fshatarët i hapën dyert dhe i lanë njerëzit Kumbull të hynin brenda.
E kur njerëzit Dardhë e shtynë katapultën e tyre te murin e fshatit Kumbull, komandanti i tyre shkruajti në një copë letër: “Dorëzohuni, ose do t’iu bombardojmë fshatin me plumb.” Pastaj e mbështolli letrën me një gur dhe e hodhëm mbi mur. Dhe njerëzit Kumbull i hapën dyert e tyre gjithashtu e i lanë njerëzit Dardhë të hynin brenda.
Por kur ushtritë u bënë gati për të plaçkitur, nuk gjetën ndonjë gjë për të qenë. Vetëm ca kusi me reçel molle apo reçel kumbulle, pak torta të thara, dhe ca mbeturina byreku, po edhe ky kishte kohë që kishte zënë myk.
“S’na ka ngelë gjë fare,” u thanë njerëzit Dardhë ushtarëve Kumbull. “Nuk patëm kohë të gatuajmë apo të kujdeseshim për pemët. Gjithë kohën ia kushtuam luftës.”
“S’kemi asgjë”, u thanë njerëzit Kumbull ushtarëve Dardhë. “Nuk patëm kohë të kujdeseshim për pemët apo të piqnim torta. Gjithë kohën ia kushtuam luftës.”
“Dokrra!” tha komandanti i ushtrisë Dardhë dhe u kthyen përsëri.
“Mallkim! Mallkim!” tha zoti Guri dhe urdhëroi ushtrinë e tij të kthehej.
Në agim, të dy ushtritë u takuan midis dy fshatrave, dhe meqë kishin inate për të nxjerrë, filluan të godisnin njëri-tjetrin. Po të dy komandantët e ushtrive nuk u futën në betejë. Secili qëndroi mbi një kodër të vogël, pa kundërshtarin me inat, dhe u zhyt në mendime.
Kur e kuptuan që të dy ushtritë ishin lodhur nga beteja, ata dhanë urdhrin e tërheqjes, dhe marshuan me ushtritë e tyre për në shtëpi.
Ditën tjetër, zoti Guri i mblodhi njerëzit Kumbull së bashku dhe u tha: “Mirë atëherë, tani le t’i futemi punës menjëherë e të pjekim shpejt ca torta kumblle. Duhet t’i pjekim më shpejt se armiku, që të bëhemi gati më shpejt për betejën e ardhshme.”
Por zonja Kërcellkrasitëse tha, “S’mund ta bëjmë këtë gjë sepse nuk ka ngelur ndonjë kumbull se askush nuk u kujdes për pemët. Ato u kalbën të gjitha. Nuk ka as miell për tortat. Prapëseprapë, nuk mund të vazhdojmë në këtë mënyrë. Çfarë kuptimi ka të vjedhim njëri-tjetrin? Nëse duam të kemi për të ngrënë, secili duhet të punojë gjithë ditën; jo vetëm ne por edhe dhe njerëzit Dardhë. Kumbullat e dardhat nuk i rrit kusaria. Duhet të bëjmë paqe me njerëzit Dardhë!”
Dhe njerëzit Kumbull që më në fund filluan të kujdeseshin për pemët dhe gatimin e byreqeve, ranë dakort me të përsëri.
Të vetmit që iu ngritën nervat ishte zoti Guri. Meqë s’kishtë luftë, ai nuk mund të komandonte e të mbante përgjegjësi. Nuk kishte as plaçkë lufte nga ku të merrte pjesën më të madhe.
Guri shkoi te fshati i njerëzve Mjedër e u tha, “Dëgjoni. Njerëzit Dardhë nuk kanë çfarë të hanë më. i harxhuan të gjitha në luftë. Ka rrezik që të vijnë e t’ju plaçkisin.”
Njerëzit Mjedër kruan kokën dhe thanë. “Po ne s’u kemi bërë ndonjë gjë atyre!”
“S’ka rëndësi fare,” tha zoti Guri. “Ata janë kusarë dhe plaçkisin ku të mundin.”
“E tmerrshme!” thanë njerëzit Mjedër. "Çfarë duhet të bëjmë. Ne nuk marrim vesh fare nga lufta.”
“Marrim vesh ne!” u përgjigj Guri. “Kam një propozim. Na jepni ca kile mjedër—dhe do t’iu mbrojmë ne nga njerëzit Dardhë.”
“Mirë atëherë,” psherëtinë njerëzit Mjedër. “Se mos kemi mundësi tjetër?”
Pastaj zoti Guri u kthye te fshati Kumbull dhe u tha fshatarëve. “Jemi gati një vit larg nga korrjet e kumbllave! Si mendoni se do të rrojmë deri në fund të vitit? Po të bëjmë paqe, do të ngelemi të uritur gjithë vitin! Po të bashkohemi me njerëzit Mjedër kundër njerëzve Dardhë, do të na japin mjedër që nesër.”
“Po, shumë mirë,” bërtitën burrat e rinj, që ishin mësuar me luftë tashmë. “Ne jemi më të mirë për luftë sesa për të rritur kumblla.”
Të tjerët kruan kokën e thanë. “Të uritur për një vit të tërë! Ku durohet uria?” Dhe të gjithë u bashkuan me zotin Guri.
Vetëm zonja Kërcellkrasitëse dukej e shqetësuar dhe tundi kokën.
Por ndërkohë, komandanti i njerëzve Dardhë kishte bërë aleancë me njerëzit Mollë. E kështu gjithçka filloi përsëri: njerëzit Mjedër dhe njerëzit Mollë ngritën mure rreth e qark fshatrave të tyre, endën rrjeta, ndërtuan katapulta dhe kulla lëvizese, e përveç kësaj duhej t’u jepnin mbrojtësve të tyre gjysmën e frutave. Në fund të vitit, në gjithë planetin s’kishte mbetur gjë për të ngrënë ose për të vjedhur.
Atëherë zonja Kërcellkrasitëse i mblodhi të gjitha gratë e planetit se bashku—nuk ishte dhe aq e vështirë se vetëm katër fshatra ishin—dhe u tha. “S’mund të vazhdojmë të jetojmë më kështu. Kusaria dhe lufta nuk i rrisin kumbllat, mjedrat, mollët e dardhët. Dikush duhet të punojë, përndryshe s’rritet gjë. Meqë ne kemi ushqim të mjaftueshëm vetëm kur secili e bën punën e tij, s’ja kemi shumë ngenë kusarisë. S’i hamë dot as rrjetat, as shkallët, katapultat, muret apo kullat lëvizëse!”
“Dakort!” thanë gratë.
“Atëherë, shkoni e u thoni burrave tuaj që duhet t’u japin dorën njëri tjetrit e të venë të punojnë në fushë menjëherë. Përndryshe, do vdesim të gjithë nga uria!”
“Në rregull!” thanë gratë.
Kështu pra, u bë një marrëveshjë paqeje, dhe të gjithë njerëzit i dhanë dorën njëri tjetrit e murmurinë. “Na vjen keq, s’do ngjasë më.” E atëherë, pati paqe në planetin Hortus përsëri. Pas dy-tre vjetësh, të gjithë kishin për të ngrënë. Zonja Kërcellkrasitëse bëri dhuratë poçe me reçel kumblle për fshatrat e tjera, dhe gratë nga fshatrat e tjera dërguan torta molle, salcë dardhe dhe byrek mjedre per dhuratë.
E meqë paqja vazhdoi kaq gjatë, nerëzit patën kohë të mendonin pak e të bënin shpikje. Dikush shpiku mashë të veçantë për të mbledhur mollë pa hipur në pemë. Një tjetër zhvilloi një lloj të ri shkurresh mjedër që nuk kishte gjemba si të tjerat. Njëri shpiku një vegël që e nxirrte bërthamën e kumbllës lehtësisht e shpejt.
“Mirë fare,” thanë gratë, “tani mjafton të punojmë vetëm gjysmën e ditës, e përsëri do të kemi fruta për të gjithë.”
Por një ditë, zoti Guri u ngrit dhe u tha njerëzve Kumbull, “Po ne s'merrkemi vesh fare. Të gjithë po rrinë pa bërë gjë gjysmën e ditës sepse veglat na e ka bërë punën më të lehtë. Po sikur njerëzit Dardhë të vendosin të na sulmojnë e të na detyrojnë të punojmë për ta gjysmën tjetër të ditës? Njerëzit Dardhë shpikën një qëruese dardhe të re. Ky është një rrezik i madh sepse, nëse nuk kanë më nevojë të venë në punë gjithë ditën, do të kenë kohë të lirë për të ndërtuar kulla të reja lëvizese dhe katapulta! Pra as ne s’duhet ta harxhojmë gjysmën e ditës duke luajtur e bërë qejf: me veglën e re bërthamë-nxjerrese kemi kohë të mendojmë për mbrojtjen tonë. Në vend që të punojmë vetëm gjysmën e ditës, do të ishte më mirë sikur gjysma e njerëzve të punonin gjithë ditën, dhe gjysma tjetër të ndërtonte katupulta e të stervitej si ushtarë. Tani kemi mundësi të mbajmë një ushtri të përhershmë. Kjo është e vetmja mënyrë që të mbrohemi nga ndonjë sulm i mundshëm nga njerëzit Dardhë, që do të na skllavërojnë një ditë!”
Dhe kështu, gjithçka do të kishte filluar nga e para, sikur …
…sikur zonja Kërcellkrasitëse të mos ishte ngritur e të mos e kishte goditur me shuplakë Gurin në mes të të gjithëve. Dhe ai u ul mirë e qetë e nuk bëri më zë.
Dy djem po ziheshin e poe godisnin njëri tjetrin keq fare.
Njëri ishte trupmadh, tjetri ishte i shëndoshë, njëri ishte i rëndë, tjetri ishte i ashpër, njëri ishte i fortë, tjetri ishte i egër.
I forti i theu hundën të egrit. dhe ai e ndieu; hundën e ka si timen.
I egri i theu të fortit brinjët. Dhe ai e ndieu; brinjët i ka si brinjët e mia.
I forti i shkuli të egrit sytë. Dhe ai e ndieu; syri është i butë e delikat si syri im.
I egri e goditi me grusht të fortin në stomak. Dhe e ndieu: stomaku tendoset njësoj si stomaku im.
I forti e kapi për fyti e po e mbyste të egrin. Dhe e ndieu; ka nevojë të marrë frymë njësoj si dhe unë.
I egri e goditi të fortin me grusht në zemër. Dhe e ndieu; zemra e tij rreh si zemra ime.
Kur të dy ranë përtokë e s'ngriheshin dot më, të dy menduan: "ai është si mua, ai djalosh."
Por kjo nuk ndryshonte më asgjë.
Një ditë prej ditësh, kur e rekrutuan Balabanin në ushtri, togeri i stërvitjes shpalli,
"Në rregull,sot do të stërvitemi si të luftojmë trup për trup, njëri kundër tjetrit. Do të jetë mësim i rëndësishëm kur ta keni pisk.”
"Eh" tha Balabani, “po erdhi rasti për luftim trup për trup kur ta kemi pisk--a ma tregoni kush është ai tjetri? Ndoshta do të merremi vesh ndryshe!"
Lufta e Madhe në Mars përfundoi. Të lodhur dhe të pikëlluar Gnufët rozë marshuan për në atdhe. "Jo më luftë. Kurrë më". E kishin humbur luftën. Të pikëlluar Moferat ngjyrë purpuri gjithashtu marshuan për në atdhe. "Jo më luftë. Kurrë më!" thirrën ata, megjithëse kishin fituar luftën. Por në fushën e betejës ishin vrarë aq Mofera sa dhe Gnufera dhe gjaku ishte derdhur lumë. Presidenti i Lartë i Gnufëve dhe Mbreti i Lartë i Moferave u takuan tek lumi përbente kufijtë ndërmjet vendeve të tyre dhe ranë dakort për një marrëveshje. "Kurrë nuk do të ketë më luftë midis Gnufëve dhe Moferave," i premtuan njëri-tjetrit. Dhe në dy vendet u bënë festime shumë të mëdha paqeje. "Ta nxjerrim gjeneralin tonë në pension!" thirrën me të madhe Gnufët në festimin e tyre. "Ti japim librezën e purpurt të pensionit" thirrën Moferat në festimin e tyre. "Do ti çojmë ushtarët për të mbjellë luleshtrydhe" thirrën me të madhe Gnuferat.
"Do u japim ushtarëve makina qepëse" thirrën me të madhe Moferat. Por gjenerali i Gnuferave tha: "Këtë gjë s'do ta bëni". Nëse ne nuk do të kemi as ushtarë as gjeneralë atëherë Moferat menjëherë kanë për të fituar. Ne duhet të kemi një ushtri të fortë vigjilente në mënyrë që të mos kemi luftë. Dhe marshalli i Moferave tha, "Këtë gjë s'do ta bëni. Kur Gnufët ta shohin që ne nuk kemi më ushtri pa dyshim që ata do të marrin hak për luftën që humbën. Kështu na duhen ushtarë dhe një marshall. "Oh po, ke të drejtë," turfullosën Gnufët.
"Me të vërtetë ai ka të drejtë," pëshpëritën Moferat. Kështu të gjithë u kthyen në shtëpi, Gnufët shkuan në kullat e tyre ndërsa Moferat në shpellat e tyre.
Dhe generali i Gnufëve tha me vete, "Nuk dua që të ketë luftë përsëri, por nëse nuk u tregoj Gnufëve që jam një gjeneral i zoti atëherë ata do më nxjerrin në pension. Në këtë mënyrë ai i tha Presidentit të Larte, "Ushtria jonë ka nevojë për shpata në mënyrë që të mos sulmohemi më. Të lutem rriti taksat, kështu që të blejmë më shumë shpata nga farkëtarët". Presidenti i Lartë ra dakort. Por farkëtarët thanë më vete,"Ne nuk duam më luftë, por nëse shesim shumë shpata ne arrijmë të pagujmë shkollat e shtrenjta për fëmijët tanë."
Dhe farkëtarët udhëtues thanë me vete, "Ne nuk duam më luftë por nëse nuk bëjmë shpata, pronarët tanë do të na nxjerrin nga puna dhe fëmijët tanë s'do të kenë asgjë për të ngrënë."
Dhe Marshalli i Moferave tha me vete, "Unë dua paqe por nëse nuk u tregoj Moferave se sa i zoti jam unë si gjeneral atëherë ata kanë për të më hequr nga puna. "Kështu ai i thotë Mbretit të Lartë të Moferave, "Kam dëgjuar që Gnufët kanë blerë shpata për ushtarët. Të lutem të rrisim taksat, në mënyrë të tillë që të hyjnë më shumë ushtarë në radhët e ushtrisë. Dhe Mbreti i Lartë rriti taksat dhe më shumë ushtarë plotësuan rradhët e ushtrisë. Dhe fermerët Mofera thanë, "Ne duam paqe por nëse ushtarët nuk blejnë patate tek ne, ne nuk jemi në gjendje të përballojmë taksat e reja." Dhe rrobaqepësit thanë, "Ne nuk duam më luftë por sa më shumë ushtarë të jenë në rradhët e ushtrisë aq më shumë uniforma për ushtarët mund të shesim."
Dhe zejtaret thanë, "Ne duam paqe dhe vetëm paqe, por sa më shumë ushtarë të ketë në
ushtri aq më shumë heshta kemi për t'iu shitur atyre". Por ndodhi që një shpikës nga Gnufët zbuloi një helm, një helm të tmerrshëm. Por ky helm për Gnufët ishte pa rrezik, ndërsa për Moferat ishte vdekjeprurës. "Nuk dua që ti bëj keq njeriut," tha me vete shpiksi, "por nëse e mbaj sekret shpikjen time nuk do të kem mundësi të blej qumësht." Dhe në një libër ai shkruajti mënyrën si prodhohej helmi. Dhe më vonë ndodhi që një profesor Mofer zbuloi si të krijonte një bombë që mund të shkatërronte gjithçka mbi tokë, por ishte pa rrezik për Moferat sepse ata jetonin nëpër shpella. "Nuk dua që të derdhet gjak," tha profesori me vete, "por do ta bëj të njohur zbulimin tim, përndryshe populli do të mendojë që unë nuk e njoh shkencën". Dhe kështu ai shkruajti një libër dhe shpjegoi si të ndërtohej bomba. Kur marshalli i Moferave dëgjoi për këtë i tha Mbretit të Lartë, "Ne duhet të ndërtojmë këtë bombë sepse dëgjova që Gnufët kanë një helm të tmerrshëm dhe mund ta përdorin kundra nesh." Dhe gjenerali i Gnufëve i tha Presidentit te Lartë, "Duhet se s'bën të prodhojmë këtë helm sepse dëgjova që Moferat kanë një bombë të rrezikshme dhe mund të na sulmojnë." Kështu që helmi u përgatit …dhe bomba u ndërtua.
Dhe Gnufët bënë një armë për të përhapur helmin te Moferat. Dhe Moferat ndërtuan një balonë me të cilën mund tu hidhnin bombën Gnufëve. Atëherë Presidenti i lartë i Gnufëve tha në një fjalim, "Tani s'ka për të patur kurrë luftë, sepse e duam paqen, dhe Gnufët nuk kanë për të na sulmuar sepse ne kemi helmin e tmerrshëm."
Dhe Mbreti i Lartë i Moferave tha në një deklaratë, "Tani gjithmonë do të ketë paqe dhe Gnufët as do të kenë guximin të na kërcenojnë me luftë sepse kemi bombën vdekjeprurëse".
Një ditë farkëtarët Gnufë thanë, "Nuk kemi më hekur për të bërë shpata, drapëra, parmenda. Duhet të shkojmë tek Ishulli i Hekurt!"
Dhe farkëtarët Mofera thanë, "Nuk kemi më hekur për të bërë shpata, drapëra, parmenda. Duhet të shkojmë tek Ishulli i Hekurt!" Kështu Gnufët dërguan një anije në Ishullin e Hekurt…
dhe Moferat bënë të njëjtën gjë. Kur anija u kthye marinarët u thanë të gjithëve që të tjerë kanë marrë hekur nga Ishulli i Hekurt.
"Moferat po marrin hekurin tonë!" shpalli gazeta e Gnufëve.
"Gnufët morën gjithë hekurin për interesat e tyre" shpalli gazeta e Moferave.
Kjo u ekzagjerua pak pasi cdo njeri e di që gazetat me lajme më sensacionale shiten më tepër sesa ato që thonë që çdo gjë është në rregull dhe ndoshta duhet parë se nuk kishte hekur të mjaftueshëm për të gjithë. Gazetarët duan të fitojnë bukën e gojës ashtu si çdo njeri tjetër.
Moferave iu fut frika në palcë nga Gufët … dhe Gnufët u friksuan po aq shumë nga Moferat.
"Ishulli i Hekurt duhet të jetë pronëa jonë", thanë disa nga Gnufët, "ose përndryshe do të ketë luftë".
"Ishulli i Hekurt është i yni", "nëse nuk doni të keni luftë tjetër!"
"Po nuk patëm hekur për parmenda atëherë do të vdesim urie," tha një Gnuf, "dhe helmi i tmerrshëm nuk do na hyjë në punë. "N.q.s nuk kemi hekur s'do ta kemi të gjatë jetën, "dhe bomba jonë gjigande s'do na ndihmojë". Kështu Gnufët dërguan një anije luftarake në Ishullin e Hekurt…dhe Moferat dërguan gjithashtu një anije luftarake në Ishullin e Hekurt.
Dhe kur në betejë asnjë nuk po fitonte…Gnufët dërguan një anije tjetër luftarake…
dhe Moferat kështu vepruan. "S'duhet t'i lëmë Moferat të ndërtojnë anije luftarake!", tha gjenerali Gnuf dhe me trupat e tij sulmoi kantierin e anijeve të Moferave.
"Gnufët nuk do të ndertojnë më anije luftarake!", tha marshalli i Moferave dhe me ushtarët e tij sulmuan bazën ku Gnufët ndërtonin anijet luftarake.
"Moferat na kanë sulmuar!" thirrën Gnufët.
"Gnufët na kanë goditur!" thirrën Moferat me të madhe.
"Ne donim paqe," tha gjenerali i Gnufëve, "por tani është shumë vonë. Do ti helmojmë me helmin tonë përpara se ata të na asgjësojnë me bombën."
"Nuk donim luftë," tha marshalli i Moferave," por tani mori fund gjithçka.
Do tu hedhim bombën përpara se ata të na helmojnë me helmin e tyre."
Dhe arma helmuese u mbush me helm…dhe ballona me bombën u ngritën në ajër.
"Tani morët fund", thanë Gnufët.
"Ju erdhi fundi", thanë Moferat.
"Morëm fund", thanë Gnufët kur panë balonën që ngrihej lart.
"Morëm fund", thanë Moferat kur panë armën gjigande helmuese që u duk në horizont.
"Mbase nuk duhet ta kishim shpikur helmin!", tha shpiksi.
"Mbase nuk duhet ta kishim shpikur bombën!", tha profesori.
"Ndoshta s'duhet të kishim bërë shpata!", thanë farkëtarët.
"Ndoshta s'duhet të kishim bërë heshta!", thanë zejtarët.
"Ndoshta s'duhet të kishim qepur uniforma!", thanë rrobaqepësit.
"Ndoshta s'duhet të kishim shitur patate ushtarëve", thanë fermerët.
"Ndoshta s'duhet ta egzagjeronim kaq shumë", thanë gazetarët.
"Ndoshta s'duhet të kishim gënjyer kaq shumë", thanë ata që shruajtën revistat.
"Ndoshta s'duhet të ishim bërë ushtarë", thanë ushtarët.
"Ndoshta s'duhet ta kishim nxjerrë gjeneralin tonë në pension", thanë Gnufët
"Ndoshta s'duhet ti jepnim librezën e purport të pensionit", thanë Moferat.
Një Gnuf i tha shokut të tij,"Morëm fund, nuk kemi më shpëtim." Atëherë ata hipën në armën që shpërndante helmin dhe e rrëzuan përtokë para se të shpërndante helmin.
Dhe disa Mofera thanë me njëri tjetrin,"Do të vdesim për shkak të idiotizmave tona."
Dhe kështu ata u kacavirrën ne litarin që të çonte drejt balonës dhe shpërthyen bombën
përpara se të vriste Gnufët.
"Moferat na shpëtuan jetën", thanë Gnufët të habitur kur panë që bomba nuk i vrau.
"Gnufët dhanë jetën e tyre për ne", pëshpëritën Moferat të mahnitur kur vunë re se helmi nuk i preku as qimen e flokut. Atëherë ata hodhën armët dhe heshtat përtokë dhe rënkuan "shpëtuam per një qime." Dhe ngaqë ishin të lehtësuar shumë nga ata plasën në lotë.
Ata i nxorrën në pension gjeneralin dhe marshallin, si dhe Presidentin e Lartë dhe Mbretin e Lartë, dhe thanë "Këtë herë duhet të jemi më të zgjuar!"
Nje zoteri kishte nje skllav. Dhe skllavi i bente te gjithe punet zoterise. E lante zoterine, i krehte floket, i pergatiste per te ngrene, dhe ia fuste ushqimin ne goje. Skllavi shkruante letrat e pronarit, i lustonte kepucet, i vendoste corapet, priste drunjte per te, dhe ndizte zjarrin ne furre. Kur zotria pa disa manaferra gjate shetitjes, skllavi i mblodhi dhe ia vendosi zoterise ne goje. Qe te mos e lejonte te arratisej, zoteria e mbante skllavin te lidhur me zinxhir. Dite e nate, duhej ta shtrengonte skllavin e ta terhiqte zinxhirin fort, perndryshe skllavi do te ikte. Ne doren tjeter, zoteria mbante gjithmone nje kamzhik. Kur skllavi terhiqte zinxhirin dhe i kercenohej, zoteria e rrihte me kamxhik. Pastaj, kur lodhej se rrahuri e krahet i dhimbnin, zoteria shante skllavin, zinxhirin, gjithcka.
Shpesh, ai enderronte fshehurazi per koherat kur ai ishte akoma i ri dhe pa skllavin. Ne ato kohera, ai mund te endej neper pyje i lire si nje zog e te mblidhte manaferra pa u shqetesuar e cjerre nga zinxhiri. Tani ai nuk shkon dot as ne banje pa skllavin. Se pari, sepse skllavi do te vraponte, e se dyti, kush do t’i fshinte prapanicen? As doren nuk mund te lironte per kete.
Nje here, kur po ankohej me te madhe, dikush I tha zoterise: “Mire pra, nese jeta te eshte bere tmerr, perse nuk e le skllavin te lire?”
“Posi,”tha zoteria, “atehere do te me vrasi!” Por fshehtasi, zotria enderronte per liri.
Po skllavi? A enderronte per liri gjithashtu? Jo, ai kishte hequr dore me kohe nga endrrat per liri. E vetmja enderr qe kishte ishte qe te behej vete zoteri, e ta bente zoterine skllav, ta terhiqte me zinxhir, ta rrihte me kamzhik e ta bente t’i fshinte prapanicen. Kjo ishte enderra e skllavit!
Një nga vendet që mulla Nastradin Hoxha vizitoi gjatë udhëtimeve të tij të shumta ishte një fshat banorët e të cilit njiheshin për aftësitë e tyre të mira në aritmetikë. Nastradini bujti një natë në shtëpinë e një fshatari. Në mëngjes Nasradini zbuloi që fshati nuk kishte asnjë pus për ujë për ujë të pijshëm. Çdo mëngjes, një person nga çdo familje në fshat ngarkonte një ose dy gomerë me enë boshe uji, dhe shkonte në një përrua që ishte një orë larg me këmbë, i mbushte enët, dhe i sillte në shtëpi pasi ecte dhe një orë tjetër në këmbë.
“A s’do të ishte mirë po të kishit ujë në fshat” i tha hoxha fshatarit me të cilin po rrinte.
“Ou, shumë më mirë,” tha fshatari. “çdo ditë vetëm uji më kushton dy orë pune të gomarit dhe djalit që e nget gomarin. Kjo i bie 1460 orë në vit, po të numërosh gomarin njësoj si djalin. Po të punonin në fushë djali dhe gomari gjatë kësaj kohe, do të mundesha, për shembull, të mbillja një fushë të tërë me kunguj dhe të korrja rreth 457 kunguj çdo vit.”
“E shikoj që e ke llogaritur gjithçka shumë mirë,” tha Nastradini me admirim. “Atëherë pse nuk hapni një kanal që ta sillni ujin në fshat?”
“S’është aq e thjeshtë sa duket,” tha fshatari. “Na pengon një kodër, që do na duhet ta rrafshojmë e ta gërmojmë që të hapim kanalin. Po të përdorja djalin dhe gomarin që të hapja një kanal në vend që t’i dërgoja për ujë, do t’u duhej 500 vjet punë po të punonin dy orë në ditë. Mua më ngelen dhe 30 vjet jetë, kështu që është më e lirë për mua që t’i çoj për ujë sesa që të hapin kanalin.”
“Mirë, po pse do ta mbaje vetëm ti përgjegjësinë për ta hapur kanalin? Ka dhe shumë familje të tjera në fshat.”
“Po, sigurisht,” tha fshatari, “ka gjithsej 100 familje. Po qe se çdo familje dërgon një djalë dhe një gomar çdo ditë për dy orë, atëherë kanali do të përfundojë brenda pesë vjetëve. Dhe po të punonin 10 orë në ditë, do të mbarohej brenda vitit.”
“Atëherë përse nuk u flet fqinjëve të tu dhe t’u thuash që ta hapni kanalin të gjithë së bashku?”
“Epo, shiko tani. Po të kem diçka me rëndësi për të diskutuar me fqinjin, e ftoj në shtëpi, i jap çaj dhe hallvë, i flas për motin e sotëm, dhe çfarë presim për korrjen që vjen, pastaj për familjen e tij, për djemtë e tij, vajzat, dhe nipërit e mbesat. Pastaj do të hamë, dhe pas darkës do të pijmë çaj përsëri. Pastaj ai do më pyesi për punën time dhe për familjen time, dhe pastaj do të flasim për çfarë dëshirojmë me të shtruar. Gjithë kjo merr një ditë të plotë. Meqë ka rreth 100 familje në fshatin tonë, do të më duhej të flisja me 99 kryetarë familjesh. Duhet ta pranosh që s’mund të kaloj 99 ditë të nëpasnjëshme më këto biseda. Fusha ime e mbjellë do të rrënohej. E vetmja gjë që mund të bëj është të ftoj një fqinj një herë në javë në shtëpinë time. Tani, një vit ka 52 javë, kështu që do më duhen gati dy vjet për të folur me gjithë fqinjët e mi. Unë i njoh mirë fqinjët; të gjithë do të pranonin që do të ishte më mirë të kishim ujë në fshat sepse të gjithë janë të mirë në aritmetikë. Gjithashtu, secili do të premtonte të bënin punë të përbashkët po të pranonin dhe të tjerët. Kështu pas dy vjetësh, duhet ta filloj gjithçka nga e para. Duhet t’i ftoj në shtëpi dhe t’u them që të tjerët pranuan të bashkohen.”
“Mirë atëherë,” tha Nasradini, “por pas katër vjetësh do të ishe gati ta filloje punën. Dhe pas një viti më shumë, kanali do të hapej.”
“Ka dhe një ngatërresë më tepër,” tha fshatari. “Kuptohet që porsa të hapet kanali, secili do të merrte ujë, pavarësisht nga puna që ka bërë për ta hapur.”
“Drejt,” tha Nastradini. “Edhe po të duash, nuk e ruan dot gjithë kanalin nga kush merr ujë.”
“Pikërisht,” tha fshatari. “Kështu, një dembel do të ketë të njëjtin përfitim nga kanali si të tjerët, pavarësisht nga kostoja e punës.”
“E pranoj që përsëri ke të drejtë,” tha hoxha.
“Pra, secili që është i mirë në aritmetikë do të përpiqet të mos e bëjë punën. Një ditë gomari është i lodhur. Ditën tjetër djali do të kollitet. Ndonjë ditë tjetër, gruaja e dikujt do të sëmuret, dhe djali e gomari do të venë për të marrë doktorin. Por në fshatin tonë, të gjithë janë të mirë në aritmetikë, e kështu që secili do të përpiqet të mos e bëjë punën e përbashkët që i takon. Dhe meqë secili nga ne e di që të tjerët nuk do t’i futen punës, asnjë s’do ta dërgojë gomarin dhe djalin për punë. Pra, kanali as do të fillojë fare.”
“Duhet ta pranoj që argumentat e tua duken shumë bindëse,” tha Nastradini. U mendua për ca kohë, dhe pastaj thirri,
“Por unë di për një fshat në anën tjetër të maleve që kishte të njëjtin problem si ju. Por ata kanë 20 vjet që e kanë hapur një kanal.”
“Drejt,” tha fshatari, “por ata s’marrin vesh shumë nga aritmetika.”
Në një planet të huaj apo në një kohë tjetër ishin dy vende që quheshin Ky Këtu dhe Ai Atje. Ishin dhe vende të tjerë si Fqinji dhe i Largëti por kjo histori është për vendet Ky Këtu dhe Ai Atje. Një ditë i Plotëfuqishmi i Ky Këtu mbajti një fjalim për qytetarët e tij. Ai i tha kombit të tij se vendi i tyre po kërcënohej nga populli Ai Atje dhe qytetarët e popullit Ky Këtu nuk mund të rrinë duar kryq dhe të shohin që popullin Ai Atje të zgjeroj kufijtë e tij deri te Ky Këtu.
"Janë sistemuar aq afër saqë s'ke ku merr frymë!" thirri ai me të madhe. "Jemi aq të bllokuar saqë s'mund të lëvizim fare" Ata as duan të livizin qoftë edhe një centimetër për të na dhënë pak hapësirë, madje dhe për për të lëvizur. Por nëse nuk duan të bëjnë kaq gjë për ne, do ushtrojmë forcë. Ne nuk duam luftë. Nëse do ta kishim ne në dorë do të kishte paqe të përhershme. Por këtë nuk e kemi ne në dorë. Nëse ata nuk lëvizin qoftë edhe pak ata do të shpallin luftë. Por ne nuk duam që ata të kërcënojnë me luftë. Jo neve! Nuk do i lejojmë që bijtë tanë të sakrifikohen kot, dhe gratë tona të mbeten të veja dhe fëmijët tanë të mbeten jetimë!
Ja pse duhet që ta thyejmë fuqinë e Ai Atje përpara se ata të na detyrojnë të fillojmë luftë. Dhe ja pse të dashur qytetar në mënyrë që të mbrojmë jetët tona, që të mbrojmë paqen, në mënyrë që të shpëtojmë fëmijët tanë, unë në këtë mënyrë i deklaroj luftë kombit Ai Atje!" Qytetarët e Ky Këtu panë të habitur njëri-tjetrin.
Pastaj panë të plotëfuqishmin. Pastaj panë trupat speciale të policisë të armatosur me helmetat e tyre dhe me armë shkatërruese lazeri. Ata po qëndronin rreth sheshit të qytetit dhe po duartrokitnin me entusiazëm dhe bërtisnin.
"Jetë të gjatë të Plotëfuqishmit!" Poshtë populli Ai Atje.
Dhe lufta filloi. Në po atë ditë ushtria e popullit Ky Këtu kaloi kufirin. Ishte një skenë e fuqishme. Tanket e aramtosura ngjanin si dragonj gjigandë të hekurt. Ata shkatërronin gjithçka që kishin përpara. Me predhat e tyre coptonin gjithçka, me granatat e tyre helmuese shfarosinin këdo. Secili prej tyre linte mbrapa një zonë vdekje prej 100 jard. Përpara tyre u shfaq një pyll i bukur dhe i gjelbër, dhe mbrapa s'kishte mbetur asgjë. Qielli u bë i errët nga aeroplanët që po fluturonin, dhe njerëzit të cilët shtriheshin barkas nga zhurma terrorizuese e tyre. Dhe atje ku aeroplani lëshonte hijen atje binin dhe bombat. Ndërmjet aeroplanëve gjigandë në qiell dhe tankeve në tokë, turmat e helikopterëve zukatnin, si mushkonja të vogla dhe të këqija.
Ushtarët sidoqoftë ngjanin si robota luftarakë të fortifikuar në armaturat e tyre që i bënin ata të pamundshëm nga plumbat, gazi, dhe mikrobet. Në duar ata mbanin armë të rënda luftarake që mund të lëshonin plumba vdekjeprurës apo rreze lazer që mund të shkrinin çdo gjë që kishin para. Ja pse ushtria e patundshme e vendit Ky Këtu avancoi pa mëshirë me mendje që do shkatërronin çdo armik. Por për habi atyre nuk u zuri syri ndonjë armik. Në ditën e parë përparoi dhjetë kilometra në teritorin armik, në ditën e dytë, njëzet. Në ditën e tretë ata kapërcyen lumin e madh. Kudo gjenin fshatra të braktisur, fusha të korrura, fabrika të rrënuara, depo bosh.
"Ata po fshihen, dhe kur ne ti kalojmë ata, ata kanë për të na sulmuar nga mbrapa!" thirri me të madhe i Plotëfuqishmi. "Kontrolloni në të gjithë mullarët me kashtë dhe në gjithë pirgjet me bajga!" Ushtarët kontrolluan në pirgje por ato cfarë gjetën ishin pirgje me letra identifikimi, liçencat e shoferëve, çertifikata lindjesh, pasaporta, rekorde qitjesh, rekorde shkolle të ardhurat nga liçencat e qenve dhe kabllo televizori,
dhe qindra dokumenta të tjerë. Fotografitë ishin grisur nga dokumentat dhe kërkonin fotografinë identifikuese. Asnjeri nuk fliste dot se çfarë ishte gjithë kjo. Një problem i madh ishte se tabela e rrugës që tregonte drejtimet e kishin shkulur apo ishte në drejtimin e gabuar ose ishte lyer për së dyti herë. Por disa nga ato ishin të sakta, kështu nuk mund të vareshe nga ato të gaboje. Ushtarët vazhdonin të humbnin rrugën, kompania e tërë nuk gjenin rrugën divzionet dolën fare jashtë orbite dhe një gjeneral i braktisur mallkoi dhe dërgoi motoçiklista të kontrollonin në çdo drejtim për të kontrolluar për ushtarët e tij.
I Plotëfuqishmi mblodhi egzaminuesit dhe mësuesit e gjeografisë në mënyrë që vendi që do të pushtonin gjendej në hartë. Në ditën e katërt të betejës ushtarët e Ky Këtu kapën robin e parë. Ai nuk ishte ushtar por një qytetar i thjeshtë të cilin e kishin gjetur në pyll me një shportë kërpudhash në supet e tij. I Plotëfuqishmi dha urdhër që këtë burrë ta sillnin te ai personalisht për ta marrë në pyetje. I burgosuri tha se quhej Xhon Smith dhe se profesioni i tij ishte kërpudha mbledhës. Ai tha se kishte humbur kartën e identitetit dhe nuk dinte gjë se ku gjendej ushtria e Ai Atje.
Pak ditë më vonë ushtria e Ky Këtu arrestoi disa mijëra qytetarë të thjeshtë. Të gjithë këta qytetar quheshin Xhon Smith dhe asnjë prej atyre nuk i kishin kartat e identifikimit.
I Plotëfuqishmi u inatos në kulm. Më në fund ushtria e Ky Këtu pushtoi qytetin e parë dhe të madh. Kudo ushtarët mund të shikonin të pikturuara emra rrugësh nëpër mure. Duhet të kishin hartat e qytetit të cilët do ti merrnin me anë të shërbimit sekret.
Kuptohet që për shkak të nxitimit, u bënë shumë gabime, disa nga rrugët kishte një emërtim nga ana e djathtë dhe nga ana e majtë një emërtim tjetër, dhe një emërtim në pjesën e sipërme të rrugës dhe një tjetër në pjesën e poshtme të rrugës.
Ushtarët po endeshin lart e poshtë pa ndonjë qëllim, dhe përpara tyre një rreshter që i drejtonte ata me një hartë në dorë. Në përgjithësi asgjë nuk funksionoi në qytet.
Hidrocentrali nuk funksionoi as kompania e gazit apo ajo e telefonit. I Plotëfuqishmi lajmëroi menjëherë që të mos qëllonin më dhe secili prej tyre duhet të punonte pa pushim.
Kështu njerëzit shkuan nëpër fabrika e zyra dhe pyetën, " Pse nuk punohet këtu?" njerëzit thanë, "inxhinieri nuk është këtu" apo shefi i teknikës nuk është këtu", apo filania nuk është këtu." Mirëpo si ka mundësi që drejtoresha nuk quhej si të gjitha gratë e tjera Xhon Smith. I Plotëfuqishmi lajmëroi se ata njerëz që nuk thonin emrin e vërtetë dhe profesionin e tyre do të vriteshin. Kështu që gjithë qytetarët e Ai Atje nuk do ta quanin më veten e tyre Smith por të përdornin ndonjë emër të vjetër, por cili ishte qëllimi i gjithë kësaj?
Sa më larg shkonte ushtria në qytet aq më shumë vështirësoheshin gjërat. Nuk kaloi gjatë dhe ata nuk ishin në gjendje të mblidhnin ushqim të freskët për ushtarët; çdo gjë merrej nga Ai Këtu. Hekurudha nuk punonte dhe makinistat ose bënin sehir ose shkonin lart poshtë pa qëllim me lokomotivat e tyre. Drejtuesit nuk ishin në gjendje të gjenin se cili trainues ishte përgjegjës, dhe natyrisht të gjithë shefat të cilët i dinin gjërat se si mund të funksiononin ishin zhdukur. Asnjë nuk i gjente dot.
Asnjeri nuk u bëri keq ushtarëve. Së shpejti ata u bënë të pakujdesshëm, vërdalliseshin me panel të hapur në helmetat e tyre të koracuara dhe bisedonin me njerëzit. Dhe qytetarët e Ai Atje, fshehën gjithë ushqimet e tyre të ngrënshme nga komandot konfiskuese të ushtrisë, ndanin pak ushqim që kishin me ushtarë individualë apo tregtonin lakër të freskët kekë të bërë vetë dhe ushqime të konservuara. Ushtarët kishin plot ushqime të konservuara saqë ishin tepër të sëmurë dhe të lodhur nga këto. Kur i Plotëfuqishmi e mori vesh këtë u inatos aq shumë saqë gati nxirrte shkumë nga goja dhe nxorri një urdhër që ndalonte ushtarët që të largoheshin nga baza përveç kur ata patrullonin me divizionin. Kjo gjë prej ushtarëve nuk u pëlqye fare. Më në fund ushtria pushtoi kryeqytetin e Ai Këtu. Por edhe këtu ishte gjithçka e njëjtë ashtu si në gjithë vendin. Nuk kishte tabela rrugësh, nuk kishte numra nëpër shtëpi, dhe asnjë emër nëpër dyer të shtëpive. Nuk kishte as drejtor, as inxhinier, as kryeteknik, asnjë polic apo zyrtar shteti. Agjensitë qeveritare ishin bosh dhe të gjithë dosjet ishin zhdukur. Asnjë nuk e dinte se ku ishte administrata kombëtare. I Plotëfuqishmi vendosi që më në fund duhej të bëhej i pamëshirshëm.
Ai lajmëroi që të gjithë të rriturit duhet të shkonin nëpër fabrika dhe zyra .Ai që do të qëndronte në shtëpi do të qëllohej. Dhe pastaj ai vetë shkoi te hidrocentrali dhe urdhëroi që të gjithë ushtarët dhe oficerat që kishin ndonjë ide të shkonin atje. Ai mbajti një fjalim përpara punëtorëve dhe tha se do të kishte energji elektrike për dy orë. Oficerat dhanë komandën dhe punonjësit e hidrocentralit vraponin sa lart poshtë dhe bënë saktësisht atë çfarë thanë oficerat. Kuptohet që rezultati ishte një kaos i vërtetë dhe nuk pati energji elektrike. Atëherë i Plotëfuqishmi i thirri përsëri oficerët dhe u tha punëtorëve të hidrocentralit, "nëse nuk ka energji elektrike do ju vras të gjithëve!" Dhe pa që për gjysmë ore energjia elektrike erdhi. I Plotëfuqshmi tha " E shikoni ju idiota, ju vura flakën!" dhe me ushtarët e tij shkuan te termocentralet e gazit dhe bëri të njëjtën gjë. Por të nesërmen përsëri nuk kishte elektricitet. Të Plotëfuqishmit iu ngritën qimet përpjetë nga inati dhe kur ai bashkë me trupat speciale të spastrimit të stërvitur, marshuan drejt hidrocentralit për të shfarosur të gjithë puntorët, hidrocentrali ishte bosh dhe punëtorët dhe stafi ishte përzier me njerëz që ishin në fabrika dhe zyra. I Plotëfuqshmi u dha urdhër ushtarëve të tij që të mblidhnin deri në njëmijë njerëz nga rruga dhe ti vrisnin.
Por ngaqë qytetarët e Ai Këtu kishin qenë fallco dhe dinakë që gjithmonë kishin qenë të dashur me ushtarët gjendja morale e trupave ishte aq e ulët saqë asnjë prej tyre nuk mund të mblidhte njëmijë njerëz që s'kishin bërë asgjë dhe ti vrisnin.
Kështu i Plotëfuqishmi urdhëroi trupat specialë të spastrimit. Por oficerët e tij i bënë të ditur se ushtarët e zakonshëm tashmë ishin shumë të pakënaqur dhe mund të ktheheshin në një revoltë nëse vriteshin njëmijë njerëz. Njerëz me pozicione të fuqishme të atdheut të tij i shkruan atij letra duke i thënë, " I Plotëfuqishëm! ti ke dhënë aftësitë e tua si një marshall dhe ke treguar gjenialitetin tënd ushtarak dhe të përgëzojmë ty për fitoret e tua mrekullueshme dhe të panumërueshme. Por ne duam që ti të kthesh në atdhe dhe ti lësh ata njerëzit e çmendur të Ai Këtu në punën e tyre. Nuk ia vlen barra qeranë. Nëse do të vendosnim një ushtarë me një automatik prapa çdo punëtori dhe ti kërcënonim për ti vrarë, dhe një inxhinier për tu thënë atyre se çfarë duhet të bëjnë, i gjithë plani për t'i pushtuar nuk do ia vlente fare mundimin. Të lutem ktheu përsëri se vëndi ynë i dashur ka rënë në depresion nga mosprezenca juaj për një kohë të gjatë. Kështu i Plotëfuqishmi mblodhi ushtrinë e tij, dha urdhër që të merrnin çdo makineri të vlefshme dhe objekte të tjera të çmueshme që mund ti transportonin dhe të ktheheshin në shtëpi duke mallkuar.
"Ua punuam!" thirri ai me të madhe. "Ata frikacakët. Ç'farë do të bëjnë budallenjtë tani? Si do ta kuptojnë që kush është inxhinieri, kush është doktori, dhe kush është zdrukthtari? Pa çertifikatat dhe diplomat tona! Si do të vendosin ata se kush do të jetojë në një vilë apo kush në një apartament, nëse ata nuk janë në gjendje të verifikojnë se çfarë u përkasin atyre? Si do ia dalin mbanë pa dokumentat ligjore për pronën pa konfirmimin policor, apo liçencat e shoferave, pa tituj apo uniforma? Çfarë rrëmuje do të kenë! Gjithë kjo vjen ngaqë ata nuk duan të bëjnë luftë me ne, ata frikacakët.
Arobanai nxorri kokën nga uji i lumit. Përpara saj shtrihej Apa Lelo në perëndim. Rrufetë dëgjoheshin që larg, por shiu mund të fillonte më vonë. Kjo i la kohë asaj që të ndërtonte çadrën. Në gjelbërimin e pastër fëmijët ende po luanin; aty këtu kishte çanta të vendosura në bar. Burrat që kishin qenë atje më herët i kishin vendosur çantat në pikën ku ata do të ngrinin çadrat dhe pastaj të shkonin drejt për në gjah. Gratë që ishin me fëmijë iu desh përsëri të mblidhnin kërpudha dhe rrënjë gjatë rrugës. Arobanai lau trupin. Ishte me të vërtetë bukur të ecje në kampin e ri dhe të hiqje gjithë pluhurin dhe djersën e udhëtimit të vështirë dhe të kampeve të mëparshme. Një kamp i ri gjithmonë ishte një fillim i ri, plot me mundësi dhe me shpresa. Ajo shkundi ujin nga flokët e saj të shkurtra kaçurrela dhe eci mespërmes ujit për në bregun e lumit. Pastaj ngriti pirgun me materialet e saj mbi kokë për ta transportuar në anën tjetër të lumit. Ajo e dinte që duke e ngritur pirgun me materialet e saj rrobat do të ngjiteshin me gjirin e saj të fortë, dhe trupi i saj shkëlqente nga uji i lumit dhe të gjithë format e saj trupore dukeshin akoma më të bukura. Në anën tjetër djemtë u larguan nga pylli me gjahun e tyre. Apa Lelo ishte kampi më i bukur që Arobanai njihte. Apa Lelo formonte në këtë vend një unazë dhe kampi dukej gati si një ishull. Në mes të ishullit ishin larg të ndara dhe formonin një pastërti natyrale, dhe në majë, kurorat e tyre gati sa preknin njëra-tjetrën, dhe ishte plot me dritë, por dielli nuk e kapte plotësisht. Gati në mes të ishullit, një grup pemësh e ndanin qartësinë në dy gjysma të barabarta.
Fëmijët e kishin bërë të ditur fushën ku do të luanin poshtë pemëve në bregun e lumit dhe, pak më larg nga vendi i pastruar ku çadrat do të qëndronin por ende afër për të qënë të sigurtë. Arobanai pa për pirgun me materiale të babait të saj Ekianga. Mamaja e saj akoma nuk kishte ardhur dhe e para gjë që duhet të bënte ishte të zgjidhte lidhëset e pirgut me materiale në të cilën kishte vendosur qymyrin e nxehtë.
Mbi të vendosi disa shkarpa të thata, i fryu qymyrit të nxehtë dhe të kuq dhe zjarri mori menjëherë. Gradualisht më shumë njërëz filluan që të shfaqeshin. Disa nga burrat kishin sjellë mish, ndërsa të tjerë shkuan për të prerë shkarpa dhe gjethe. Gratë ndezën zjarrin dhe filluan të gatuanin. Gati të gjitha gratë kishin mbledhur kërpudha dhe rrënjë - fëmijët i kishin sjellë duke mbushur krahët - dhe supa po gatuhej në tasa prej kungulli,dhe copat e mishit ishin hedhur për tu gatuar. Kur burrat erdhën me shtylla dhe me çanta të mëdha me gjethe të gjera mongongo, gratë filluan të ndërtonin kasollet. Burrat rrëzuan shtyllat në tokë dhe formuan një rreth; pastaj ata vendosën majat e shtyllave në formë kupole me hardhi përmbi to. Në këtë strukturë vendosën thupra të ndërthurura me njëra tjetrën dhe gjethet e gjera në formë zemre të vendosura aty .
Njerëzit të cilët kishin filluar apo kishin ndërprerë udhëtimin e tyre për të kërkuar për çdo gjë delikate ishin duke ardhur. Dhe gratë që ende po ndërtonin kasollet qeshën dhe u thanë atyre që do të lageshin pasi retë po vinin shumë afër. Por burrat të cilët i kishin ndihmuar gratë me materiale ndërtimi shkuan përsëri në pyll për të prerë trungje, shkopinj dhe gjethe për ata që do të vonoheshin. Të afërm dhe shokë i ndërtuan kasollet e tyre afër me njëri-tjetrin. Familje të cilat nuk shkonin mirë me njëra-tjetrën i ndërtuan kasollet në anën e kundërt të kampit dhe nëse kjo nuk ishte e mundur, ata ndërtuan kasollet e tyre në mënyrë që hyrjet e tyre të ishin larg nga njëra tjetra. Shiu bëri që mbrëmjen ta sillnin shpejt dhe zjarrin ta fusnin brenda në kasolle, dhe herë pas here pozicioni i ndonjë gjetheje duhej ndryshuar aty ku uji futej në kasolle. Por shiu nuk zgjati shumë. Së shpejti zjarri ishte bubulak përpara kasolleve. Gratë bënë disa rregullime në çatitë, dhe burrat shkuan edhe njëherë në pyll me harqet dhe shigjetat e tyre,mbase për të gjuajtur ndonjë zog apo majmun përpara se të errësohej. Tym po dilte nga kasollet dhe një mjegull blu ra në kamp, i cili papritur u kthye në ngjyrë portokalli, në të verdhë, dhe në të kuqe kur retë u ndanë dhe dielli dhuroi rrezen e tij të fundit në qiell. Arobanai u shtri në kasollen e prindërve të saj, dhe ngriti vëllanë e saj nga një krah ndërkohë që ngriti atë nga këmbët e tij. Nga të gjitha kasollet dëgjoheshin zërat e familjarëve të cilët bisedonin me njëri - tjetrin dhe ndonjëherë një dëgjues i paftuar ndërhynte me një koment që shkaktonte një të qeshur shpërthyese. Kenge, një gjahtar i ri beqar kishte ndërtuar një nga kasollet e fqinjëve. Shumica e djemëve të rinj ishin bërë turmë me atë. Arobanai i dëgjoi ata tek po flisnin me njëri-tjetrin për kafshët që do të gjuanin dhe me kë vajzë do të shkonin në shtrat. Kur ajo dëgjoi Kelemoken të lakonte emrin e saj e thirri atë duke i thënë, " Këmbët e tua janë shumë të shtrëmbëra". Bëhu njëherë gjahtar ti kulish i vogël. Ata qeshën me të madhe. Djemtë godisnin kraharorin e tyre dhe qeshën aq shumë saqë mbajtën barkun me dorë. Kelemoke ishte një nga vrapuesit më të mirë dhe mbi të gjitha ai vrau një dem vetë. Ekianga pa bërtitur, thjesht paksa me një ton të lartë por që mund të dëgjohej deri në pesë kasolle larg tha, "Ndonjëri do të ketë dhimbje koke nga gjithë këto të ulëritura .Mbani pak qetësi që disa të flenë".
Kjo te djemtë të paktën shkaktoi që ata të pëshpërisnin me njëri-tjetrin dhe të qeshnin me zë të ulët. Arobanai qeshi. Ky do të jetë një kamp i përkryer,ndjeu ajo në vetvete. Ajo do të bënte kokrrën e qejfit. Por mëngjezi tjetër solli një dhimbje të madhe në kamp. Arobanai ishte zgjuar nga një ulërimë e gjatë dhe e tmerrshme një dhimbje e frikshme e një personi që po i mbylleshin sytë. Të gjithë dolën nga kasollet e tyre. Balëkimito, një nga hallat e babait të Arobanait dhe mamaja e Amabosut dhe Manyalibos ishte në gjendje të rëndë, në rrezik për jetën. Gruaja e moshuar shumë e respektuar nga të gjithë kishte qenë sëmurë përpara se të lëviznin në kampin e ri.
Bijtë e saj Ambosu dhe Manyalibo nuk donin që ajo të vdiste. Do të qëndronin me atë derisa ajo të përmirësohej, por gjahu nuk kishte qenë i mirë në kampet e mëparshme dhe Balekimito këmbënguli që të shkonte me ata kur të gjithë lëvizën. Por udhëtimi i gjatë e kishte dobësuar atë dhe tani ajo është gati për të vdekur dhe së shpejti mund të mbyllte sytë përgjithmonë.Të gjithë të afërmit e saj u mblodhën në kasollen ku ajo ishte shtrirë. Djemtë e saj lëviznin sa andej këtej me lotë ndër sy. Vajza e saj Asofalinda u përpoq të ngushëllonte vëllezërit e saj, por shpërtheu në lotë në shtratin ku gruaja e vjetër ishte shtrirë. Vetëm Balekimito e heshtur ishte ne mes të turmës vajtuese. Ajo kapi duart e djemëve të saj, afroi pranë vetes kokën e vajzës së saj dhe i pëshpëriti,
" Unë jam me fëmijët e mi. Nuk po vdes pa njerëzit e mi. Kjo gjë është e mirë."
Me sytë e saj të gati për tu mbyllur pa rreth e rrotull kasolles dhe i zuri syri mbesën e saj të madhe Arobanain. Ia bëri me dorë asaj e cila ishte tamam si një gjethe e tharë që të vinte. " Je bërë shumë e bukur," pëshpëriti. "Ke gjetur ndonjë të dashur" Qeshi dhe i kapi fortë kyçin e Arobanait. Arobanai e ngrirë nga tronditja ishte përkulur në shtratin e gruas së moshuar. Balekimiton e zuri gjumi por shtrëngimi i kyçit të Arobanait nuk humbi. Vajza qëndroi e përkulur te shtrati. Burrat dhe gratë ndalën vajtimet e tyre në mënyrë që të mos të zgjonin nga gjumi gruan e moshuar. Kur dielli u ngrit mbi kamp, Balekimito pushoi së marri frymë. Tani nuk kishte më arsye për tu shtangur. Asofalinda kishte një litar të fortë në duart e saj dhe e vendosi rreth qafës së saj. Tre burra e ndaluan atë për të mos të mbytur veten. Fëmijët bëheshin turmë në kasolle dhe pastaj dilnin përsëri jashtë. U shtrinë barkas në tokë dhe filluan të gjuanin tokën me një inat të kotë. Tungana i vjetër dhe gruaja e tij Bonyo u përkulën përpara kasolles së tyre dhe lotët dilnin si rrëke nga faqet e tyre të rrudhura.
Arobanai e mpirë nga dhimbja ishte me turmën në mes të vajtuesëve dhe njerëzit që po qanin. Vajet dhe të qarat nuk pushonin sepse Balekimito nuk do të zgjohej më. Ajo kishte vdeku,r jo thjesht kishte vdekur por s'do të kthehej më, dhe gjithmonë do të qëndronte në atë mënyrë me dorën e saj të kapur te kyçi i Arobanait. Ajo nuk u lirua derisa nëna e Arobanait, Kamaikan erdhi dhe butësisht hoqi gishtat e personit të vdekur, ndërkohë që Arobanai mundi të shpërthente në lot, dhe të qante dhimbjen dhe tmerrin e saj.
Gjatë kohës që mbrëmja ra kampi u qetësua. Të lodhur nga dhimbja,të gjithë u shtrinë përpara kasolleve të tyre. Pastaj plaku i moçëm Mok shkoi në mes të kampit dhe filloi të fliste me zë të ulët. Njerëzit filluan të afroheshin atij për ta dëgjuar dhe në një zë të qetë dhe melodik, "nuk është mirë për të gjithë ne që të shtyjmë kohën dhe të rrimë të dëshpëruar." Të gjithë zjarret janë jashtë kasolleve dhe asnjëri nuk po gatuan darkë. Nesër të gjithë do të jenë të uritur ,shumë të dobët dhe shumë të lodhur për gjah. Ajo që ishte një nënë e mirë për të gjithë ne vdiq e lumtur. Çdo njeri duhet të jetë i kënaqur që ajo jetoi kaq gjatë dhe pati një vdekje të tillë kaq të mirë. Asnjë përgjigje nuk u dëgjua. Manyalibo tha, " Po ka të drejtë. Çdo njeri duhet të jetë i gëzuar. Gjithë kjo dhimbje s'ka për të na dhënë asgjë. Do të bënim mirë të organizonim një festë. Ti thërrasim Molimos dhe të bëjmë një festë për Molimon." Njobo ,gjahtari i madh që kishte vrarë një elefant vetëm tha, "Po, vdekja e saj është një gjë e madhe dhe ne do të bënim mirë të bënim një festë të madhe. Le të festojmë derisa hëna të bëhet e plotë për të parën herë, për të dytën herë dhe për të tretën herë!" Të nesërmen dy djem të rinj shkuan kasolle më kasolle me një litar prej hardhie. Hodhën litarin në kasolle dhe pritën. Familjarët që banonin në kasolle vendosnin disa banane në litar, ose copa mishi të thara. Të rinjtë vepruan njëlloj sikur të kapnin dhuratën dhe të luftonin për të. Më vonë ata shkuan në kasollen tjetër. Nuk kaloi gjatë dhe në mes të kampit u mbush një shportë plot ngjitur me zjarrin e Molimos. Gjithë ditën,djemtë e rinj krijuan një mister të madh nga zjarri i Molimos. Të rinjtë paralajmëruan që Molimo ishte i rrezikshëm, kafsha më e madhe në pyll dhe vetëm burrat mund të ndesheshin me të. Arobanai bashkë me shoqet e saja po hiqnin lëvoren e degëve për të marrë materialin për litarë, donte të kundërshtonte me inat por tezja qetësisht e kapi nga krahu, qeshi dhe pastaj tundi kokën. Në mbrëmje, pas darkës gruaja i largoi me shpejtësi fëmijët e saj në kasollen e tyre. Të moshuarit, gjahtarët, dhe të rinjtë u mblodhën rreth zjarrit dhe filluan të këndonin.
Arobanai po luante me vëllain e saj të vogël. Jashtë burrat po këndonin. Vetëm kur Arobanain e zuri gjumi ,Kamaikami i dha një të shtyrë të vogël. Në shkëlqimin e zjarrit Arobanai pa nënën e saj që qeshte dhe drejtonte me gishtin e saj jashtë. Ajo po dëgjonte. Burrat këndonin, dhe qetësisht ne mënyrë që ata të mos e dëgjonin], Kamaikami këndonte vetëm:
"Rreth nesh është errësira, errësirë e madhe.
Errësira është midis nesh, errësirë pus.
Por nëse ka errësirë,
atëherë errësira është e mirë.
Errësira është midis nesh, errësirë pus.
Por nëse ka errësirë,
errësira i përket pyllit,
atëherë errësira është e mirë.
Çdo natë burrat këndonin këngën e Molimos. Gratë shkonin në kasollet e tyre dhe bënin sikur nuk i kushtonin rëndësi. Kur burrat këndonin, kafsha gjigande e pyllit iu përgjigj atyre. Ai thirri me zërin e demit, me zërin e antilopës, me zërin e elefantit.
Thirri me zërin e zogjve, të leopardit, dhe të majmunëve. Burrat kënduan përsëri dhe po këndonin me zë më të ulët. Kënga dëgjohej herë afër, herë larg, herë nga veriu dhe herë nga jugu. Ndonëherë burrat këndonin deri herët në mëngjes. Çdo njeri duhet të merrte pjesë për të kënduar. Secili nga burrat e kalonte natën duke kënduar dhe ngrënë, hanin dhe këndonin. Nëse ndonjë nga burrat e zinte gjumi thuhej se kafsha më e madhe e pyllit do ta hante.
"Nuk është mirë që ata të veprojnë ashtu!" tha Akidinmba me inat.
"E di unë çfarë është. Është një tubo e madhe prej bambuje. Ata i fryjnë asaj, bërtasin dhe këndojnë. Dje Ausu po vraponte në pyll me tubo.
"Ai ka zë shumë të bukur!" tha Arobanai.
"Nuk duhet të flasim për këto gjëra!" tha Kidaya.
"Gratë nuk duhet të flasin për këto gjëra!"
Por natën kur burrat po këndonin, Kamaikan buzëqeshte dhe mërmëriste vetëm, ndërsa teze Asofalinda tregoi një përrallë, "Njëherë e në një kohë, Molimoja u përkiste grave. Gratë kënduan këngë dhe vrapuan përmes pyllit me me Molimon.
Pylli është treguar i mirë me ne dhe kujdeset për fëmijët e tij. Por ndonjëherë pylli fle dhe gjëra të këqija ndodhin. Pastaj ne e zgjojmë pyllin; ne ushqejmë Molimon kështu që pylli të zgjohet dhe të mos harrojë fëmijët e tij në ëndrrat e tij."
"Pse atëherë burrat tani vrapojnë me Molimon?"
"Oh, burrat, ata gjithmonë mendojnë se dinë gjithçka. Thonë se janë gjahtarë të mëdhenj. Ata dinë si të ndeshen me kafshët e pyllit."
Kamaikani qeshi në mënyrë misterioze dhe i tha Arobanait të ishte e durueshme.
Në natën e pestë të Molimos, Kelemoke shkoi në kasollen e Arobanait. Arobanai u mahnit plotësisht. "Nëse nuk këndon me burrat, kafsha më e madhe e pyllit do të hajë ty!" tha ajo dhe e tregoi me gishtin e saj tregues.
Kelemoke qeshi nën buzë. "Pse të më hajë mua. Nëna jote dhe tezja po flenë. Babai yt po këndon. Çfarë kohe mund të jetë për dashurinë. Pse kafsha e pyllit të më hajë mua nëse ne bëjmë atë që bëjnë të tjerët?" Çdo natë Kelemoke gjente rast të shmangte Kumamolimo. Arobanai u largua nga kasollja, dhe zakonisht takoheshin tek bopi, vendi ku fëmijët luanin. Atje ata qeshnin me të madhe dhe mërmërisnin dhe luanin lojën e dashurisë. Kjo ishte më shumë tërheqëse sepse ishte e ndaluar. Një djalë dhe një vajzë e të njëjtit grup gjahtarësh nuk mund të martoheshin. Arobanai e dinte se më kë donte të martohej. Ky djalë ishte Tumba, i cili shkonte për gjah me grupin e Abirës dhe Motut. Por ndërkohë pse të mos bënte për vete Kelemoken, gjahtarin më të fortë nga të gjithë djemtë e rinj, i cili mund të kishte patur grua prej shumë kohësh nëse nuk duhet të priste.
Ai duhet të priste deri kur femra e afërt e grupit të tij ishte në një moshë për tu martuar dhe të njëjtën kohë një vajzë nga një grup tjetër erdhi tek ai. Atëherë mund të kishin një zëvendësim. Një femër që kishte lidhje fisnore mund të martohej me një djalë nga grupi i vajzave dhe pastaj mund të martohej me vajzën. Nëse gjahtarët nuk do të shkëmbenin "motrat" e tyre kishte mundësi që një ditë grupi të mbetej pa femra. Asnjë vajzë nuk i kishte thënë jo Kelemokes, por Arobanai ishte më e bukura nga vajzat. Prandaj ai kishte zgjedhur atë. Asnjë nga vajzat nuk kishte atë gjoks aq të bukur, aq këmbë të drejta dhe aq fundshpinë të bukur. Kur hëna do ta bekonte atë me gjakun e saj, atëherë do të ishte koha për tu martuar. Dita tjetër solli debate të ashpra dhe konflikte. Sefuja kishte ardhur, shkaktari i të gjithë problemve.
Nuk ishte se ata nuk e donin atë, atë shakaxhiun hileqar, por pse donte të ndërtonte kampin e tij 50 hapa më larg nga kampi i madh. Ai e quante veten e tij kryetarin e pesë familjeve. Por si mundet që pesë familje të drejtohen nga një gjahtar? "Ka për të qenë e njëjtë gjë si herën e fundit" tha Asofalinda, motra e Ekiangës. "Nëse ka nevojë për diçka , ai i përket kampit tonë, por nëse ai ka diçka që ne na pëlqen atëherë ai ka për të na e hedhur." Ajo imitoi zërin ankues të Sefus. Kur shakaxhiut iu mbyll goja Masisi i cili kishte të bënte me Sefun, tha , "është mirë që ne të kemi shumë gjahtarë, dhe shumë rrjeta". "Po, dhe shumë llupsa!" tha Asofalinda. Doli që Asofalinda kishte të drejtë.
Sefu s'kishte dhënë asgjë për Kumamolimon, shporta e cila duhet të mbushej plot ditë për ditë. "Nuk është Molimoja imi" tha ai gjatë ditës. Por kur ai jepte diçka apo dikush nga kampi që jepte diçka, atëherë Sefu do të vinte të merrte racionin më të madh.
Kur mbaroi racionin e tij gjeti mundësinë e tij të parë të ikte përsëri në kasollen e tij. "Nëse nuk sillet mirë," e kërcënuan djemtë e rinj, "do të shkojmë në kasollen e tij dhe do e gjejmë atë duke fjetur dhe do ta gozhdojmë me heshtat tona në dysheme dhe kur të vdesi do ta varrosim atë pranë zjarrit të Molimos. Do ti themi gruas së tij që kafsha e pyllit e hëngri atë, dhe asnjë nuk do të flasi më për atë."
Por sigurisht gjërat nuk vajtën sipas planit, dhe Sefu tha, " Pse të mos shkojë të fle kur jam i lodhur? Asnjë nuk do te bëhet kafshë që të ndaloj për të fjetur gjumë një njeri të lodhur. Përveç kësaj ky Molimo nuk është Molimua im. Unë jam bërë i dashur dhe e respektoj Molimon, dhe unë po kërcënohem me heshta!"
Në të vërtetë, në mëngjes Molimua e qortoi atë. Mëngjezi ishte koha kur Molimua vinte në kamp. Erdhi ngadalë i rrethuar nga djemtë e rinj në mënyrë që të mos shihej. Djemtë e rinj bënë potere dhe goditën çatitë e kasovelleve të atyre që nuk ishin sjellë mirë ditën e djeshme. Djemtë godisnin çatitë dhe tundnin muret. Kasollja e Sefut zakonisht tundej e shkundej, po të njëjtin fat kishte dhe kasollja e çiftit që kishin pasur një debat të zjarrtë, të gjahtarëve që qëndronin shpesh larg nga kasollet, të vajzave që në mënyrë të hapur flirtonin me djemtë me të cilët kishin të bënin. Molimua nuk respektonte asnjë. Atë që ai qortonte duhet të merrte mësim.
Ditët në Apa Lelo ishin ditë të gëzueshme. Arobanai shpesh here dilte vetëm për gjah. Në mbrëmje burrat zakonisht diskutonin se ku do të gjuanin të nesërmen.
Djemtë dhe burrat tregonin për rrugë të cilat ata i kishin parë dhe krahasuar me mundësitë e gjetjes së gjahut në këtë apo vendodhje tjetër. Gratë jepnin dhe ato opinionet e tyre, veçanërisht për sa i përket frutave të pyllit që ato donin të mblidhnin pas gjahut. Një nga të parët e të rinjëve filloi gjuetinë fill pas lindjes së diellit me rrjetat dhe heshtat e tyre dhe me një copë qymyri që po digjej. Zjarri ishte prezenca më e madhe e pyllit, dhe njëri duhet të çonte zjarr në pyll. Atëherë pylli do të kishte një atmosferë të mirë dhe do ti bekonte fëmijët e tij me gjah të mirë. Kur po digjej zjarri I gjuetisë, gjahtarët e tjerë filluan të shfaqeshin. Dhe gratë e fëmijët gjithashtu shkuan në pyll për të mbledhur kërpudha dhe manaferra, dhe ndiqnin disa liana të veçanta derisa afroheshin të rrënjët, që ishin të ëmbla dhe të shijshme.
Një mëngjes kur gjahtarët u mblodhën, Sefu mungonte. U dukej sikur ai kishte lënë kampin dhe nuk kishte kaluar nga zjarri i gjuetisë. Ata tundën kokën në shenjë mosnjohje dhe njëri prej atyre tha që mbase Sefu ka filluar vetëm zjarrin e gjuetisë së tij. Jo, ata ngritën zërin, vetëm Sefu nuk do ta bënte një gjë të tillë. Kur ata arritën tek vendi ku në fillim donin të shpërhapnin rrjetat, Sefu gjendej atje dhe kishte ndezur një zjarr dhe po hante banane të skuqura. Ekianga dhe disa burra të tjerë u larguan për një eksplorim të shpejtë të zonës dhe pastaj mësuan të tjerët se në çfarë drejtimi do të shpërndanin rrjetat. Gratë morën trastat e tyre dhe ecën para me fëmijët e tyre. Të gjithë ndalën së biseduari me njëri tjetrin dhe gati pa nxjerr zë kaluan mespërmes pyllit. Burrat gjithashtu u shpërndanë; të gjithë e dinin fare mirë se ku do të shpërhanin rrejtat e tyre e cila ishte e gjatë më shumë se njëqind këmbë të mëdha, kështu në këtë mënyrë do të formonin një gjysëm rreth të madh. Kur Ekianga dha sinjalin me britmën e zogut kudu, gratë dhe fëmijët që formuan një rradhë të gjatë nxituan përmes pyllit duke bërtitur dhe qarë. Arobanain trembi një sondu. Antilopa e friksuar kërceu te shkurret.
"Do të vrapojë në rrjetën e Kelemekoes," i thirri ajo e gëzuar Kidaya-ës e cila po vraponte ngjitur me të. Kur ajo kishte arritur gjahtarët, Kelemoke tashmë e kishte vrarë antilopën. Mamaja e tij po vendoste pjesët më të mira në shportën e saj. Gratë e tjera po bëheshin grumbull dy prej atyre, "Burri im dha hua heshtën e tij!" - Ne i dhamë mëlçinë e motrës tënde kur ato ishin të uritura dhe babai yt nuk ishte në shtëpi!" - "Babai im dhe yti gjithmonë gjuanin sëbashku!" thirrën me të madhe. Kelemoke i pëlqente roli i tij dhe me një sinjal mahnitës ai shpërndau mishin te gratë pa e shqetësuar veten e tij me arsye. Ai tashmë e dinte se çfarë meritonin ata.
Sefu erdhi afër dhe u ankua se nuk kishte fat. Por asnjë prej tyre nuk i dha racion atij.
Ai u kthye nga gratë, " Ju me qëllim më trembët gjahun nga rrjetat e mia. Pse nuk e drejtonit atë në drejtimin tim?"
"Hej ti ke grarinë tënde. Shko dhe ankoju atyre!" "Oh ato janë thjesht dembele të zotit."
Gratë qeshëm me atë dhe ngritën supet. Kelemoke i kishte dhënë mamasë së Arobanait një pjesë të mirë të kofshës. Arobanai kishte filluar të shkonte përsëri drejt kampit me shportën e saj, e cila ishte mbushur plot me mish dhe arra. Ajo donte të kthehej përsëri kur gjahtarët të hidhnin rrjetat e tyre për së treti herë. Ajo po ecte me Kidayën i cili po e pyeste atë për Kelemoken , por Arobanai qeshi dhe nënkuptoi disa gjëra. Gjatë rrugës ata takuan Mokun e vjetër i cili kishte parë gjurmë leopardi. Në kamp ata u thanë vajzave dhe grave të tjera për gjurmët e leopardit. "Burrat do të frikësohen kur të shohin këto gjurmë!" thirrën ato duke u tallur. Arobanai u përkul dhe imitoi pritjen e një leopardi. Gratë e tjera u vunë njëra pas tjetrës, edhe megjithëse ato ishin gjahtaret që lëviznin drejt pyllit fillikat. Leopardi kërceu para tyre dhe gjahtaret u larguan me shpejtësi drejt pemëve duke bërtitur me të madhe.
Pasi ata mbaruan së qeshuri me të madhe, Arobanai vendosi të shkonte përsëri te gjahtarët në pyll. Por burrat u kthyen nga gjahu më shpejt se sa duhej të ktheheshin, të irrituar dhe të mundur. Asnjëri prej tyre nuk donte të tregonte se çfarë kishte ndodhur. Vetëm Kelemoke protestoi, " Është Sefu. Ai bën shumë zhurmë!" Dhe Kenge tha, "Deri tani ne e kemi trajtuar atë si njeri, por ai është një kafshë dhe si kafshë duhet ta trajtojmë." Dhe bërtitën me të madhe në kampin e Sefut, "Kafshë, kafshë!" edhe megjithëse Sefu nuk kishte atje akoma. Ai erdhi më vonë me grupin e gjahtarëve të vjetër. Pa i thënë asnjë fjalë njeriut vajti drejt e në kampin e tij.
Ekianga dhe Malyalibo të cilët erdhën të fundit u ulën rreth zjarrit të Molimos. "Ky Sefu na ka sjellë veç turp neve!" tha Ekianga të gjithëve pa përjashtim. Dhe Manyalibou tha, " Sefu ka sjellë turp te Kumamalimua. Ne do të shkëpusim lidhjet me Kumamalimon. Festa e Molimos do të marrë fund. Gjëja më e mirë për ne është të shkojmë në një kamp tjetër të ri. Kjo është një çështje serioze. Duhet të zgjidhet tani. Të gjithë u mblodhën. Ata u ulën në karrige të bërë prej degëve të cilat përkuleshin dhe Kenge bërtiti përsëri me të madhe te kampi tjetër, "Hej ti kafshë, eja këtu, kafshë!" Djemtë qeshën por burrat i qëndruan serioz atij.
Sefu ikte sa andej ketej dhe donte të dukej i pafajshëm. Pa rreth e rrotull por asnjëri nuk i ofroi një vend për tu ulur. Shkoi përsëri te Ambosu, një nga krytarët e rinj dhe tërhoqi stolin e tij. " Kafshët shtrihen në tokë!" tha Ambosu.
Sefu ishte gati për të shpërthyer në lot, "Unë jam një gjahtar i vjetër dhe i mirë. Nuk është e drejtë që çdo njeri të më trajtojë si kafshë."
Më në fund Masisi i tha Ambosut që ai do të bënte mirë të ngrihej dhe ti jepte Sefut stolin e tij. Pastaj Manyalibo u ngrit dhe mbajti një fjalim të gjatë, "Çdo njeri do që ky kamp të jetë një kamp i mirë. Dhe çdo njeri do që kjo festë e Molimos të jetë një festë e mirë. Por Sefu po u vë flakën të gjithave. Ky nuk është më një kamp i mirë, dhe festa nuk është më e mirë. Kur vajza e tij vdiq, ai ishte i gëzuar të pranonte ofertën tonë për të ushqyer Molimon tonë për atë. Por tani që mamaja e tij ka vdekur ai nuk do të japi ndonjë gjë për Kumamolimon."
"Nuk ishte nëna ime," u përgjigj Sefu rebelisht.
"Nuk ishte nëna jote?" bërtiti me të madhe Ekianga. " Ajo ishte nëna e të gjithëve këtu në kamp. Shpresoj të ngulesh në heshtat e tua dhe të vdesësh si kafshë! Një njeri nuk vjedh mish nga vëllezërit e tij. Vetëm një kafshë e bën një gjë të tillë!" Ekianga tundi grushtin e tij me inat. Sefu filloi të qajë. Tani për herë të parë Arobanai zbuloi se çfarë kishte ndodhur. Në gjuetinë e dytë, Sefu kishte vënë rrjetën e tij përpara rrjetave të të tjerëve në mënyrë që të kapte gjahun e parë që të tjerët e trembnin drejt rrjetave. Por ai u kap. Tani ai po nxirrte një shfajësim që e gjitha kjo ishte një keqkuptim. Atij i kishin humbur nga sytë gjahtarët e tjerë dhe nuk arriti ti gjente ata. Kjo ishte arsyeja që ai i kishte vënë rrjetat e tij aty ku ai mendonte se duhej të viheshin. "Po, po," tha Moku plak. " Ne të besojmë ty. Nuk duhet të bësh kaq shumë zhurmë. Nëna jonë që vdiq nuk është nëna jote. Kështu që ti nuk na përket neve. Ti mund ti vësh rrjetat kur të duash, të gjuash ku të duash dhe të ndërtosh kampin tënd ku të duash. Ne do të ikim larg prej këtej dhe do ndërtojmë kampin tonë diku tjetër, kështu që ne nuk do të shqetësojmë ty."
Sefu duhet ta pranonte se ai kishte bërë një gabim. Me një grup të përbërë prej katër familjesh ai kurrë nuk organizonte dot një gjueti. Ai kërkoi falje dhe tha që me të vertetë ishte një keqkuptim, por do të kthente gjithë mishin.
"Atëherë është gjithçka në rregull," tha Kenge dhe u ngrit menjëherë, dhe të tjerët u ngritën gjithashtu dhe ecën drejt kampit të Sefut. Atje ai i bërtiti me inat gruas së tij të jepte gjithë mishin. Dhe burrat kërkuan në të gjitha kasollet për mish që ishin fshehur poshtë çative. Madje dhe enët ku gatuhej u zbrazën. Sefu u përpoq të qante por të gjithë qeshën me të. Mbajti barkun me dorë dhe u vu në siklet, "Do vdes urie unë bashkë me familjen time. Gjithë të afërmit e mi do të vdesin pasi vëllezërit e mi po më marrin gjithë ushqimin tim. Unë do të vdes se asnjëri prej jush nuk më jep respektin që unë meritoj."
Ata e lanë atë të qante dhe u kthyen te Kumamolimua. Festa ishte përsëri një festë dhe çdo njeri këndoi dhe kërcente dhe hëngrën. Në një distancë ata dëgjonin Sefun që rënkonte. Gratë thirrnin emrin e tij dhe imitonin atë kur rënkonte. Por kur të gjithë kishin ngrënë, Masisi mbushi një tas me mish dhe me gjellë kërpudhash që gruaja e tij kishte gatuar dhe u zhduk. Pas një farë kohe rënkimet pushuan. Natën kur Arobanai doli nga kasollja për të takuar Kelemoken ajo pa Sefun që ishte ulur dhe këndonte me burrat pranë zjarrit të Molimosos. Një fëmijë i pyllit tamam si të tjerët. Arobanai i kishte përjetuar gjëra të tilla në jetën e saj shumë herë. Ata argumentonin, ankoheshin, kërcënonin njëri tjetrin. Por fëmijët e pyllit i kishin nevojën njëri tjetrit. Vetëm, asnjëri prej tyre nuk mund të mbijetonte. Ja pse ekzistonte gjithmonë një zgjidhje. Cilido që kishte një kritikë që vazhdimisht rritej në mes të kampit dhe fillonte të protestonte, mallkuar, apo me forcë poziciononin rastin e tij apo të asaj. Por shpesh pjestarët e kampit të cilët ishin përgjegjës për ndihmë nuk u ktheheshin atyre që ishin në gabim, por atyre që bëin më shumë zhurmë. Një kamp i mirë ishte një kamp paqësor. Një kamp me mosmarrëveshje ishte gjithashtu një kamp i uritur.
Shpesh e qeshura në përgjthësi ishte një mosmarrëveshje. Por një person që e kuptonte fajin falej shumë shpejt. Arobanai mbante mend kur hallë Kontabade u zu me burrin e saj. Me inatin e saj ajo fillonte të hiqte gjethet e pemëve nga çatia e kasolles së saj. Ishte e drejta e saj. Mbi të gjitha ajo duhet ta ndërtonte përsëri. Bashkëshorti i saj e pa atë qetësisht. Atëherë ajo filloi të hiqte më shumë gjethe nga kasollja. Në këtë pikë bashkshorti i saj duhet të ndërhynte dhe të pajtohej sepse kur një grua prish kasollen, kjo do të thoshte fundin e martesës. Por bashkëshorti i Kondabates nuk tha asgjë dhe ajo po vazhdonte të hiqte gjethet nga kasollja një nga një. Lotët filluan të rridhnin litar nga faqet e saj, por ai nuk bëri dhe gjënë më të vogël. Pas pak ai tha: "Kondabate do të bëjë shumë ftohtë sot." Atëherë ajo vazhdoi përsëri të prishte kasollen. Çfarë tjetër mund të bënte ajo? Nuk duhet që ajo të bëhej me turp. Më në fund nuk kishte më gjethe dhe kështu filloi të hiqte dhe shtyllat. Të gjithë po e shikonin të habitur, sepse kur ajo të hiqte dhe shtyllën e fundit ajo duhet të merrte plaçkat e saj dhe të shkonte te kampi i prindërve të saj. Burri i Kondabates ishte gati për të shpërthyer në lotë sepse ai e donte atë pa hile dhe sigurisht nuk donte të ndahej. Por në qoftëse ai do të jepte veten do të përballej me të qeshurat tallëse të shokëve të tij për ditë me radhë. Të gjithë i shikonin mendimet që fluturonin me shpejtësi në mendjen e tij. Më në fund ai qetësisht tha: "nuk duhet ti heqësh shtyllat, vetëm gjethet që janë të pista!" "Huh" Kondabate bërtiti gjithë gëzim. Por më vonë ajo e kuptoi që duhej të ishte e qetë, dhe tha, " Po këto gjethe janë plot me infeksion." Kështu ata shkuan në lumë për të larë gjethet. Pasaj i vunë përsëri në çatinë e kasolles. Asnjë më parë nuk i kishte larë gjethet. Por Kamaikan, mamaja e Arobanait mori pak gjethe nga çatia e saj dhe mërmëriti, " këto mikrobet janë me të vërtetë irrituese!" Dhe ajo gjithashtu shkoi në lum për ti larë ato dhe sepse kjo gjë duhej bërë. Dhe mbas pak ditësh gratë shkuan në lumë dhe lanë disa gjethe të ngrëna nga kandrrat për tu fshehur dëmtimet e tyre. Ditët ashtu si lumi Lelo iknin pa u ndjerë. Pylli u dha dhurata fëmijëve të tij: arra dhe rrënjë, fruta dhe luleshtrydhe, kërpudha dhe mish. Djemtë e rinj tregonin kafshët që kishin vrarë dhe flinin me vajzat. Pleqtë sorrollateshin afër kampit, por zakonisht uleshin në hije dhe tregonin bëmat e tyre të harruara. Fëmijët luanin afër lumit, kacavirreshin nëpër pemë në grupe të vegjël derisa pema përkulej dhe përthyej në ujë. Pastaj ata kërcenin dhe ndoonjëri që nuk ishte aq i shpejtë shkundej nga pema elastike. Burrat bënë harqe të vegjël dhe mprehën shigjetat për djemtë e vegjël, dhe pastaj vajzat dhe djemtë e vegjël luanin sikur gjuanin një bretkosë të lodhur dhe të qetë. Gratë i tregonin vajzave se si të ndërtonin një kasolle të vogël dhe pastaj me një seriozitet të madh vajza e vogël gatuante një vakt me baltë dhe me arra për shokun e saj të ri. Pastaj ata shkonin në kasolle dhe luanin lojëra fëmijësh, në të njëjtën mënyrë sesi luanin prindërit e tyre. Në lojërat e tyre ata u përpoqën me çdo gjë që ishin në gjendje të loznin kur ata u rritën pa e kuptuar që lojrat ishin diçka serioze në jetë. Fëmijët thirrën të gjithë të rriturit, "nënë" apo "baba", çdo person të moshuar, "gjysh" apo "gjyshe" dhe gjithmonë mund të gjendet dikushi që të luante rolin e demit që do zihej gjah apo të një leopardi që do të kërcente dhe do të vihej në një kurth, dhe pastaj ti hanin, ndërkohë që të gjithë qeshnin e shkriheshin me lot. Por shtylla me shportën e ushqimit që ishte gjithnjë plot afër zjarrit në mes të kampit u kujtonte atyre për festën e madhe që bëhej, që pylli të kujtonte fëmijët e tij dhe të ishte i lumtur me ta. Në këto ditë Kidaya ishte e bekuar me gjak. Ajo krenare ua tha shoqeve të saj. Dhe pas pak ditëve ishte rradha e Arobanait. Tani për sa i përket Molimos ishte dhe një festë Elima. Hallë Kondabate ndërtoi një shtesë te kasollja e saj, dhe vajzat dhe shoqet e tyre lëvizën drejt asaj. Nga Kondabate ato mësuan këngë, këngë që vetëm gratë këndojnë.
Disa miq erdhën. Ishte një çift i vjetër që jetonin normalisht jetonin me grupin e gjuetisë në veri, thonë njerëzit. Në fillim ata qëndruan në kampin e Sefut ku burri i moshuar kishte një të afërm. Më vonë ata erdhën në kampin qëndror. Moku plak i priti me respekt. Gruaja e vjetër shkoi drejt e në kasollen e Kondabates. Kondabate gjithashtu i priti me respekt. Vajzat e shikonin atë të ndryshme. Gruaja e vjetër u ul dhe këndoi dhe praktikoi këngët me vajzat. Por ajo nuk këndote këngët e grave, këngën e Elimës, ajo këndoi këngën e Molimos që ishte e rezervuar vetëm për burrat. Kjo i frikësoi vajzat, por Kondabate filloi të ecte lart e poshtë e dëshpëruar dhe filloi të këndote vetëm. Vajzat u dëshpëruan. Në këtë mbrëmje nuk ishte një, por katër shporta të mbushura me ushqim që u varën në një shtyllë te Kumamolimua. Manyalibo mori nga çdo kasolle një qymyr që po digjej për të ndezur zjarrin e Molimos. Burrat dhe djemtë ishin shumë të gëzuar dhe nervozë kur filluan të këndonin. Pastaj vajzat erdhën nga nga kasollja e Elimës dhe udhëhiqeshin nga një grua e moshuar. Ajo mori qymyr nga zjarri i Molimos dhe ndezi një zjarr të dytë afër të parit. Gratë u mblodhën rreth këtij zjarrit. Vajzat të cilat kishin njollosur veten me gardenie të zezë, kërcenin në një rresht të gjatë dhe gratë këndonin këngën e Molimos fort me sa kishin në kokë.
Në këtë mbrëmje gratë drejtuan këngët ,ndërsa burrat këndonin më vete. Gruaja e moshuar nga veriu u ul praën zjarrit që kishte ndezur dhe përqëmdroi vëmendjen e saj te flakët. Pranë saj ishte ulur Kondabate, e bukura Kondabate. E mahnitur nga habia e gruas së moshuar dhe ajo si e ngrirë, filloi të shikonte flakët. Pastaj gruaja e moshuar filloi të përdorte duart e saj për të imituar një kërcim. Ajo hapi dhe përkuli gishtrinjtë e saj të thatë dhe të hollë; krahët e saj të dobët u rrotulluan dhe gjuajtën ajrin në çdo drejtim sikur të mos ishin të asaj. Pastaj u ngrit dhe filloi të kërcejë. Ajo kërceu rreth zjarrit të burrave, ndërkohë që ata këndonin pa e patur mendjen tek ajo. Kërcimi dhe këgët e saj u bënë më të fuqishme. Ajo kërceu në qymyrin që po digjej dhe kërcente me ta. Pastaj filloi të ndante nga njëri tjetri qymërët e zjarrit me këmbë. Me shqelma të fuqishëm ajo hidhte qymyr në të gjitha drejtimet, dhe burrat duhet ti shmageshin atyre sa të mundeshin. Moku plak u ngrit dhe të mblidhte qymyrin, por gruaja e moshuar i ndante përsëri. Në këtë mënyrë ajo i kujtonte tre herë burrat që ishin gratë ato që kishin zbutur zjarrin, dhe varej nga gratë nëse zjarri vazhdonte të ishte gjallë, nëse jeta përfundonte apo mbaronte. Gruaja e moshuar mori një litar liane dhe e lidhi rreth qafës së një burri pastaj një tjetri. Cilido që e kishte lakun rreth qafës nuk fliste, dhe mbase burri i fundit u lidh te gryka, të kënduarit pushoi. Për pak momente ishte qetësi, e thyer nga zëri i pyllit. Pastaj Moku plak tha: "Është e vërtetë, ne jemi të ndalojmë. Ne kemi ndaluar dhe nuk mund të bëjmë asnjë gjë. Duhet të japim diçka për të qenë përsëri të lirë." Ekianga tha, "Do të japim mishin e antilopës për të qenë përsëri të lirë". Manyalibo tha, " Le të japim gjithashtu dhe lëkurën e zibetit (mace egër e Indisë)." Burrat ranë dakort. Pastaj gruaja e vjetër u zgjidhi lakun nga gryka dhe ata që u liruan filluan të këndonin. Mëngjesin tjetër gruaja e vjetër dhe burri i saj u zhdukën. Vizitorë të tjerë erdhën: disa djem të rinj nga grupe që vendi i gjuetisë ishte shumë larg, shumë ditë nëse ecje me këmbë. Lajmi i festivalit të Elimës ishte shpërhapur shumë shpejt. Kurdoherë gjuetarët takuan gjuetarët e grupeve të tjera në pyll, ata bashkëbiseduan e bënin thashetheme, dhe zbuluan lajmin më të fundit për të afërmit e tyre. Ata flisnin për fatin e tyre në gjueti dhe arritjet e përkryera të gjuetarëve të mëdhenj që ata njihnin që u bënë akoma më të mahnitshëm. Djemtë e rinj u bashkuan me gjahtarët e Apa Lelos. Shumica prej atyre kishin halla dhe xhaxhallarë apo kushërinj të largët të grupit, dhe ata qëndruan me ata kaluan kohë në kasollet e të vajzave beqare.
Qëllimi i tyre ishte të futeshin në kasollen e Elimës në mbrëmje. Por mamatë e vajzave bën roje te kasollja dhe i gjuanin me gurë dhe qymyr rrethuesit. Ndonjëherë vajzat dilnin të lyera me argjilë të bardhë dhe të armatosura me kamzhiqe të gjatë. Ato kontrollonin përmes kampit dhe nëse pëlqenin ndonjë ato i vërsuleshin me kamzhikët e tyre. Ndonjëherë ato godisnin të rritur dhe të moshuar, por kjo ishte vetëm për qejf, një respekt shoqëror për meshkujt. Por kur ato godisnin një beqar, kjo do të thoshte se kishte një detyrim. Ai që goditej duhet ti bënte një vizitë vajzës në kasollen e Elimës. Tumba, djali që Arobanai kishte zgjedhur në fshehtësi e kishte parë shumë rrallë. Kështu Arobanai dhe shoqet e saj vendosën për ta kërkuar atë. Ato u nisën herët në mëngjes, gjokset dhe vithet e tyre ishin zbukuruar me vizatime të bardha dhe ato vrapuan për në perëndim,duke ndjekur gjurmët e antilopës dhe elefantit. Ato vrapuan me hapa të gjatë pa bërë zhurmë derosa vonë në mbasdite arritën në kampin ku grupi i Tumbës po qëndronte. Me të bërtitura ato mbritën në kampin e përgjumur dhe ndiqnin burrat rreth kasolleve. Burrat dhe djemtë po mbroheshin sa të mundeshin dhe me shpejtësi shkuan te pirgu me plera dhe i gjuanin vajzat e egra me çfarëdo që u kapte dora. Më në fund Arobanait i kapi syri atë që ajo do të zgjidhte. Ai po përdorte harkun e tij dhe gjuajtunte lëkura bananesh të thara te vajzat. Por ai duhet të hidhte në peshqir te nëntë luftëtaret e egra. Në ditën e pestë ai erdhi te kasollja e Elimës. Ai bëri një luftim mashkullor kundër nënave në mënyrë që të futej Brenda, por mbasi pati sukses e kishte bërë detyrën e tij. Tani ai ose ti kushtohej Arobanait apo të largohej, ose mund të zgjidhte ndonjë vajzë tjetër. Dhe këtë bëri djali. Ai flirtoi me Kidayën dhe kur erdhi nata, Arobanai mund të dëgjonte se çfarë po bënin të dy. Keshtu ajo vendosi ta dëgjonte Aberin, i cili kishte luftuar gjatë rrugës së tij për në kasolle në ditën e parë, pastaj u përpoq që ajo ta pëlqente atë me çdo arsye që ishte e mundur. Ajo do të bënte me atë çfarë Tumba dhe Kidaya po bënin, dhe nëse e pëlqente ajo do ta pyeste atë për të vrarë një antilopë për prindërit e saj dhe të gjente një motër në grup e cila donte të martohej me vëllanë e saj. Dhe nëse nuk e pëlqente - kishte më shumë djem simpatik atje jashtë, gjahtarë të mirë, që mburreshin dhe u sillnin partnereve të tyre jo një por dy antilopa. Antilopa? Jo një elefant ose mbase dy! Jeta ishte e bukur. Pylli kujdesej për bijtë dhe bijat e tij. Nuk u dha atyre jo vetëm mish dhe fruta për të ngrënë dhe ujë të pastër për të pirë por gjithashtu u dha zjarr dhe gëzim në dashuri.
"Është errësirë rreth nesh," pëshpëriti Arobanai,
"por nëse ka errësirë,
atëherë errësira është e mirë."
Pastaj u shtri me Aberin në qilim dhe filloi ta guduliste atë. Ai qeshte pak i nervozuar dhe shtriu duart tek ajo.
Ja ku jam unë. Po kërcej. Po kërcej në një vijë te gjatë, të lyer dhe të zbukuruar për nder të Zotit. Së shpejti do të jemi me Huitzilopochtli. Së shpejti do të udhëheqim diellin në qiell. Ne në një vijë të gjatë po kërcejmë dhe Priftërinjtë e Lartë po qëndrojnë. Kur ne kërcejmë, njëri pas tjetrit ne vdesim si një sakrificë për Zotin. Së shpejti ata do të ngulnin thikën e bërë prej guri të zi në kraharorin tim gjithashtu. Gjaku im do të derdhet në altar, dhe pastaj do të më çajnë zemrën. Gjaku im është ushqim për zotat. Gjaku im është ushqim për Huitzilopochtli, diellin. Unë kërcej. Ata më dhanë mua pulke për të pirë. Tani ndihem i lehtë dhe unë kërcej. Në fillim më thanë se nuk isha unë që krijova një të burgosur të një armiku. Por tani unë jam dritë; dhe nëpërmjet meje bota do të shpëtohet, sakrifica ime do të qetësojë zotërat dhe kështu ata nuk do të shkatërrojnë Tokën. Do të ngjitem deri te Huitzilopochtli; do udhëtoj me të në qiell. Dhe kur të bëhem një kolibër ashtu siç do të bëhen të gjithë luftëtarët trima, të cilët u sakrifikuan në betejë do fluturoj lule më lule dhe gjithmonë do të jem i lumtur derisa Toka të egzistojë. Kështu ka qenë gjithnjë dhe kështu duhet të jetë. Unë po kërcej dhe unë gjithnjë e më tepër po i afrohem altarit. Unë kërcej dhe gjatë kohës që unë kërcej, kujtoj:
Kam lindur në datën 1 të muajit Ocelotl dhe fati më paracaktoi mua si një të burgosur të luftës. Kur unë erdha në këtë botë mamia më tha: "Djalë i dashur, ti e di që shtëpia jote nuk ështe shtëpia e lindjes tënde, sepse ti je një luftëtar, ti je një zog Quecholli, dhe shtëpia në të cilën erdhe në këtë botë është vetëm një fole. Ti je i paracaktuar të rifreskosh diellin me gjakun e armiqve të tu dhe të ushqesh Tokën me trupat e tyre". Në këtë mënyrë të gjithë djemtë janë mirëpritur.
Nëse do të kishit qenë vajzë ajo mund të të kishte thënë, "Ti duhet të qëndrosh në shtëpi tamam si zemra që është në trupin tënd. Nuk duhet të largohesh nga shtëpia dhe duhet të jesh si hiri në sobë".
Shumë fjalime u mbajtën në lindjen time. Të afërmit dhe miqtë erdhën dhe priftit astrolog iu kërkua për të lexuar kalendarin e shenjtë i cili parashikonte fatin. Ai vendosi ditën e pagëzimit dhe në këtë ditë unë u spërkata me ujë shumë herë. Dhe mamia tha fjalët: "Merr dhe jep sepse ti do jetosh mbi ujë në këtë Tokë, ti do rritesh dhe të bëhesh steril nga uji; uji na jep neve atë çfarë ne kemi nevojë për të jetuar. Pastaj ata zgjodhën emrin Citalcoatl për mua, Ylli Gjarpër. Për tetë vjet unë jetova në shtëpinë e babait tim. Sa fillova të eci dhe të flas, mu desh të merrja ujë dhe dru dhe të shkoja me babain tim në treg. Më vonë mësova të peshkoja dhe të lundroja; motrat e mia megjithatë mësuan të rrotulloheshin dhe të thurnin, të fshinin shtëpinë dhe të bluanin grurin në mulli. Kur unë isha babai im më dërgoi te calmecac, tempulli i shkollës, jo një luftëtar i zakonshëm: "Dëgjo biri im", më tha mua. "Nuk do të kesh as nder e as respekt. Do të injorojnë, do të urrejnë dhe do të korruptojnë. Çdo ditë do të presësh gjemba për tu ndëshkuar. Duhet ta shposh veten dhe të japësh gjakun tënd si një sakrificë, dhe natën ata do të zgjojnë ty për tu larë në ujë të ftohtë. Forcoje trupin tënd në të ftohtë dhe kur koha e agjërimit të vij, ji i sigurt që të mos ta ndërpresësh atë, dhe mos lejo njeri të shohë tek ty ndonjë dobësi gjatë agjërimit dhe ushtrimet ndëshkuese".
U rrita të isha burrë në shkollën e tempullit. Ata kërkonin sakrifica dhe vetëmohim. Natën në male ne duhet të ofronim aroma dhe gjakun tonë për zotat. Gjatë ditës duhet të punonim shumë në fushat e tempullit. Kishte ndëshkime të rrepta madje dhe për thyerjen më të vogël të rregullave. Ndonjëherë unë qaja dhe mendoja sa e vështirë ishte të ishe një luftëtar dhe një burrë. Por ndërkohë bëhesha më i fortë. Dhe pastaj shikoja djemtë që vizitonin shkollën e zakonshme luftarake. Ata duhet të prisnin dru dhe të pastronin ujrat e ndenjura dhe kanalet dhe fermën në fushat e bashkësisë. Por në perëndim të diellit ata të gjithë shkuan tek cuicacalco, shtëpia e këngëve dhe kërcimit, dhe kënduan atje deri në mesnatë dhe fjetën me vajza me të cilat nuk ishin të martuar. Ata kishin marrëdhënie vetëm me luftëtarë veprimet e të cilëve admiroheshin dhe imitoheshin prej atyre. Ata nuk njihnin gjëra më të larta, të shkencës, artit apo adhurimit të Zotërve. Ne studentët e calmecac ishim vulosur për shërbime të larta.
Ne mund të bëheshim priftërinj apo zyrtarë publikë. Kalita vetëdisiplinimin dhe këmbënguljen në shkollën e tempullit, por gjithashtu fillova të flisja dhe ti adresoja njerëzit me mirësjellje duke përdorur zakonet që triumfuan në gjyqin e mbretit. Mësova rrugën e duhur për të hyrë në biseda me zyrtarë publikë dhe gjykatës. Gjithashtu mësova akstronomi dhe interpretimin e ëndërrave, mbledhjen e viteve të dhe kalendarit astrologjik. Mësova si të vizatoj shenja dhe piktura për numrat dhe emrat dhe ti përkthej shkrimet e të parëve tanë. Mësova dhe himnet e shenjta të njerëzve tanë, këngët me të cilat Zotat nderoheshin dhe këngët që tregonin historinë e Aztlanit. Sepse ne jemi njerëzit e mëdhenj dhe të fuqishëm dhe frikësohemi nga të gjithë njerëzit e Tokës. Shumë kohë më parë ne lëvizëm nga Aztlan, vendlindja jonë e parë, nga e cila ne kemi marrë dhe emrin. Legjendat tregojnë se Aztlan rrethohej me ujë dhe ne jetonim atje si peshkatarë. Në fillim ne ishim të varfër. Ne visheshim në fillim me lëkura kafshësh dhe s'kishim asgjë tjetër përveç harqeve, shigjetave dhe shënjestrën për heshtat tona. Ishim tamam si njerëz pylli që jetonim në veri të perandorisë tonë. Udhëheqësit tanë ishin katër priftërinj të cilët kishin një tempull të ndërtuar me shavar. Në tempull ishte Zoti ynë Huitzilopochtli, i cili fliste me ata dhe u thoshte se çfarë duhet të bënim. Më pas ne lamë Aztlanin, Zotin ynë na komandoi që ne ta quanim veten "njerëzit e hënës," Meksikasit. Nëse ne gjenim ndonjë vendndodhje të mirë, qëndronim atje mbase për pak vjet. Zakonisht ne jetonim duke gjuajtur drerë, lepuj, zogj, gjarprinj dhe çfarë tjetër rritej në tokë.
Por Zoti na premtoi ne, "Ne do bënim mirë ta merrnim lehtë dhe të ndërtojmë veten tonë dhe do të pushtojmë të gjithë njerëzit e kësaj bote; unë ju them do tju bëj juve mbretër dhe githçka mbi këtë botë; dhe ju do të sundoni dhe do të keni vasalë të panumërt të cilët do tju nderojnë e respektojnë dhe ata do tju japin juve gurë të panumërt të çmuar, dhe ar, pendët e zogut Quetzal, zmeralde karalë ametist. Ju do ti vini ato si bizhuteri. Gjithashtu ju do të keni shumë lloj pendësh, kakao dhe pambuk në ngjyra të ndryshme. Do ti përjetoni të gjitha këto!"
Disa thonë që Huitzilopochtli nuk ishte Zoti ynë që nga fillimi. Fisi ynë përmbante shtatë klane, dhe secili prej tyre kishte këshilltarin e tij dhe zgjidhte udhëheqësin e tij Dhe kështu ata thanë se çdo klan ka zotin e tyre. Por Huitzilopochtli ishte më i madhi prej tyre, zoti i diellit dhe i luftës. Jemi sorollatur nga një vend në tjetrin. Disa ishin të braktisur dhe të papopulluar, të tjerët ishin të zhvilluar dhe na u desh të luftonim me njerëzit. Në disa vende ne qëndronim gjatë dhe ndërtonim një tempull për Zotin tonë. Por gjithmonë ndiheshim të viheshim për rrugë. Shpeshherë na duhej të linim njerëzit tanë të moshuar kur lëviznim. Shpeshherë një grup nga fisi ynë duhej të ndahej dhe të vazhdonte udhëtimin në një drejtim tjetër. Por të tjerë bashkoheshin me ne: gjahtarë, të cilët nuk kishin jetuar asnjëherë në fshatra. Më në fund erdhëm në një vend të bukur ndërmjet dy maleve që sot mban emrin tonë, emrin Meksika. Ajo është e pozicionuar lart mbi dy dete, e mbrojtur dhe e rrethuar me male. Pranverë e përjetshme mbretëronte këtu. Vetëm rrallë kishtë ngricë, dhe kur ishte nxehtë në verë netët ishin të freskëta. Malet në pranverë bënin të mundur që në vend të kishte ujë dhe në luginat e ulta ishin pesë liqene të ftohtë, të rrethuar nga fshatra dhe qytete. Dikur ishte një perandori e fuqishme, Perandoria Tula qyteti i Zotit Quetzalcoatl, Zoti i arteve dhe i kalendarit, kishte braktisur qytetin e tij dhe perandoria kishte rënë poshtë. Fshatrat dhe qytetet e lagunës ishin të vegjël dhe njerezit kishin një sundimtar të vetëm. Çdo fis jetonte vetëm në zakonet e tij dhe zotat e tij. Ne gjetëm një shtëpi që quhej Grasshopperhill Chalpultepec. Atje për herë të parë zgjodhëm një udhëheqës të vetëm për të gjithë fisin sepse na duhej të luftonim ne shumë luftë me fqinjët tanë dhe na duhej një kryetar i cili kishte eksperiencë nga lufta. Fqinjnët tanë u shqetësuan kur ne u ngulëm atje dhe patëm fëmijë, dhe na sulmuan. Ne
u vetëmbrojtëm mirë po kur ata u bënë shumë të forte, na përzunë. Kryetari ynë u burgos dhe u sakrifikua, dhe ne duhet të dorëzoheshim tek fqinjët tanë. Sundimtarët e Culhuacan na dhanë pak tokë e cila ishte dy orë larg nga qyteti i tyre dhe atje zvarriteshin gjarprinjtë. Thuhej që ne do jetonim atje pasi fqinjët tanë kishin frikë nga ne dhe nuk na donin afër.
Por ne i kapëm gjarprinjtë dhe i dogjëm pasi pas sorrollatjes sonë të gjatë u mësuam të merreshim me vuajtje. Dhe ja pse na quanin hamës gjarprinjsh. Por ata na respektonin pasi ne mbijetuam atje ku asnjë nuk kishte mbijetuar. Ata u martuan me vajzat tona dhe ne u martuam me të tyret dhe ne krijuam marrëdhënie me njëri-tjetrin. Kur ata kishin luftë me fqinjët e tjerë ata na thërrisnin ne për ndihmë dhe ne krijuam armë dhe i shpëtuam. Po kur ata panë sesa të mirë ishim si luftëtarë u friksuan nga ne dhe nuk na falenderuan. Atëherë ne i shpallëm luftë. Duhet të flijoheshim dhe të vinim në Acatzintlan. Atje ne përgatitëm trapër nga mburojat dhe heshtat tona dhe lundruam te një ishull i vogël në liqen.
Atëherë një nga priftërinjtë e Huiltzilopochtlit pati një vizion dhe zoti iu shfaq atij dhe i tha se ne do të bënim mirë të shikonim për një kaktus nopal mbi të cilin një shqiponjë qëndronte. Ky vend do të quhej "vendi i frutit kaktus," Tenochtitlan, dhe atje do të gjenim qytetin. Ne kontrolluam dhe gjetëm shqiponjën të ulur në kaktus dhe po hante një frut të kuq kaktusi, ashtu si dielli ha zemrën e luftëtarëve. Atje ne premë barin, mbathëm me plisa një copë vend dhe e stivuam barin në një kodër në të cilën ndërtuam një kishë të bërë me kallama për Huitzilopochtlin. "Këtu," na tha Huitzilopochtli, këtu do të bëjmë vetveten mbretër mbi gjithë fiset, mbi pronat e tyre, mbi djemtë dhe vajzat e tyre. Këtu ata do të na shërbejnë neve dhe do të na respektojnë dhe nderojnë. Në këtë vend do të themelohet qyteti i famshëm që është i destinuar për të qënë mbretëresha dhe zonja mbi të gjithë vendet - këtu një ditë do marrim gjithë mbretërit dhe mbretëreshat dhe ata do vijnë këtu dhe do të respektojnë qytetin më të fuqishëm." Si rezultat përsëri jemi në një vend të rrethuar me ujë si vendlindja jonë Aztlan. Siç ishim mësuar nga kohët e lashta e ndamë qytetin në numrin e shenjtë katër. Qyteti kishtë katër pjesë dhe çdo pjesë u nda në krahina që u quajtën calpulli. Çdo calpulli i përkiste një klani dhe kishte tempullin për Zotin e klanit. Vendi i përkiste gjithë klanit dhe u dha me qera familjeve individuale. Në vend kishte plot zogj dhe peshk. Por ngaqë kishim një hapësirë të caktuar të vendit, ndërtuam gardhe në ujë. Ne bashkuam sëbashku dy mure dhe ndërmjet këtyre mureve ndërtuam mbulesa me balte dhe depozitën e ujit derisa ato u lidhën së bashku. Atëherë mund të mbillnim bishtaja dhe grurë. Pas disa vjetësh u përleshëm, dhe një pjesë e fisit tonë u largua dhe themeluan Tlateloclon në buzë të ishullit.
Kështu jetua në mes të kallamave dhe barishteve dhe nuk kishim as drz e as gurë. Dyqind vjet kaluan që nga largimi ynë nga Aztlan.
Ne nuk iu dorëzuam asnjërit sepse qyteti shtrihej në kufijtë e tre krahinave, krahinave e Tepanecs, e Acolhuas dhe nga njerëzit e Culhuacan të cilët ishin shtrirë rreth liqenit. Shkuam tek tregu i tyre dhe bëmë tregti me ata. Ne u jepnim atyre peshk, bretkosa dhe kafshë të tjera deti dhe ata na jepnin drurë dhe gurë për të ndërtuar shtëpitë tona dhe tempujt. Kur kryetari ynë dhe prifti i lartë vdiq i kërkuam sundimtarit të Culhuacan të na jepte një mbret sepse Meksikas ishin të urryer dhe të parëndësishëm dhe menduam se do të ngrinte figurën të kishim birin e princit të madh si liderin tonë. Ne e pytëm atë të na jepte Acamapichtlin si mbretin tonë i cili ishte biri i një Meksikani dhe i një princeshe Culhua. Ai gjithashtu kishte marrëdhënie me Acolhuas. Tlatelolco zgjodhi birin e kryetarit të Tepanecs për të qenë mbreti i tyre. Në këtë mënyrë u krijua një marrëdhënie me gjithë fiset e përreth liqenit. Acamapichtli po drejtonte vendin paqësisht. Ai na ndërtoi neve shtëpi, gardhe në ujë dhe kanale. Të gjithë njerëzit përreth liqenit Tepanecs ishin më të fuqishmit. Ata i kërcënuan luftë qyteteve të tjera dhe kur i pushtuan ato kërkonin respekt dhe nder prej atyre. Kur ata u bënë akoma më të fuqishëm, ne vazhdonim ti jepnim nder e respekt atyre dhe kur ata na urdhëronin të luftonim marshuam ne luftë bashkë me ata. Kur kryetari ynë Acamapichtli vdiq, lideri ynë zgjodhi birin e tij Huitzilihiutl si trashëgimtarin e tij dhe u martua me vajzën e madhe të kryetarit të Tepanec. Në këtë mënyrë situata jonë u përmirësua dhe Tepanec u detyruan të na respektonin. Huitzilihuitl kërcënoi luftë me vendet e veriut ku kishte një bollëk të madh me pambuk. Prej këtej Meksikas bënë rroba prej pambuku; përpara kësaj ata njihnin materiale tekstile të ashpra.
Më vonë ai pushtoi Cuauhtinchan, Chalco, Otumba, Tulancingo dhe qytete të tjera. Ai filloi luftë me Tekcoco.
Djali i tij ishte Chimpalpopoca i cili ishte zgjedhur si kryetar pas tij. Mbaroi luftën me Texcoco dhe pushtoi qytetin. Sundimtari i Tepanecs ja kaloi qytetin Meksikas-ve dhe ata do të na respektonin ne. Por ende ne duhet ti respektonim Tepenecs. Por kur sundimtari i Tepanecs vdiq, ne nuk donim të ishim më temë për diskutim. Qyteti ynë u bë i madh dhe ne nuk jetonim më nëpër kasolle, por ndërtuam shtëpitë tona me gur. Ne nuk donim më ti shërbënim Tepanecëve. Për të qenë të sigurtë, populli i vogël, fermerët, ishin të friksuar nga lufta sepse e njihnin fuqinë e Tepenecëve. Kështu superiorët- ata ishin të afërmit e kryetarit, priftërinjtë, dhe liderat e luftëtarëve - thanë: "Nqs nuk do të kemi sukses në luftë do të na keni në dorë. Atëherë ju do të hakmerreni kundra nesh dhe do na bëni që të jetojmë në burgje të pistë."
Fill pas njerëzit u përgjigjën, "Ne ju premtojmë tju shërbejmë juve dhe të punojmë për ju, të ndërtojmë shtëpitë tuaja, dhe t'iu njohim si zotër të vërtetë." Kështu ne u bashkuam me forcat me Texacoco, kundër të cilëve kishim pasur luftrat e hershme, dhe tani do luftonim kundër Tepanecs. Ne vumë bllokada në qytetin e tyre për njëqind e dyzet ditë. Pastaj i pushtuam. Sundimtari, Maxtla u sakrifikua dhe zemra e tij iu nda në dysh. Pastaj u varros, ashtu si i kishte hije nje sundimtari.
Tani Meksikas kishin në dorën e tyre një pjesë të mirë të vendit. Ky vend ishte shpërndarë në një marrëveshje midis superiorëve dhe njerëzve , drejtuesit dhe njerëzit e lartëmorën pjesën më të madhe. Klanet megjithatë morën shumë pakë tokë, aq sa për të mbajtur tempjt e tyre. Disa thonë, megjithëse qe ajo nuk ishte asnjeherë një marrëveshje midis njerëzve dhe atyre të lartëve dhe këta të fundit e kishin shpikur atë.
Njerëzit thanë se kjo ishte padrejtësi dhe i gjithë vendi duhej ti përkiste gjithë fisit dhe të gjithë kishin të njëjtat të drejta. Por a mund që ata të vetëmbroheshin? Luftëtarët e kishin fituar luftën dhe zgjeruan perandorinë. Po kush flitej se ishin më të fuqishmit në vend? Fermerët që nxirrnin pak grurë nga toka? Apo luftëtarët të cilët zgjeruan perandorinë e tyre dhe i detyruan fiset e tjera që ti jepnin respekt dhe nder?
Dhe kush të jep siguri që janë të burgosur të cilët mund të sakrifikohen në festivale në mënyrë që zotat nuk janë të mërzitur me ne dhe të mos shkatërrojnë Tokën?
Kur ne ende po sorollateshim si nomadë dhe ishim të varfër dhe të përbuzur, atëherë në kishim të njëjta të drejta, është e vërtetë. Çdo njeri ishte luftëtar dhe fermer në të njëjtën kohë. Por si mund të luftojmë luftëra dhe të pushtojmë shtete nëse çdo njeri do që të bëhet këshilltar? A është e mundur që dhe priftërinjtë, gjykatësit, dhe shërbëtorët publikë të punojnë tokën? Por si mund që ata të jenë përgjegjës për detyrat e tyre?
Jo, marrëveshja është e drejtë çdo djalë i ri bën shërbimin luftarak.
Kur djali është dhjetë vjeç, ne i presim flokët dhe vetëm në fund të qafës mbetet një pjesë flokësh. Cilido që merr një të burgosur për herë të parë edhe nëse është për ndihmë të shokëve të tij, ai mund ta presi dhe atë pjesë të flokëve në fund të qafës. Ky është një iyac. Por derisa një luftëtar të ketë kapur vetë deri në katër të bugosur ai bëhet tequia. Por a nuk janë të gjihë zyrtarët dhe të nderuarit pretendentë për tequia? Një tequia merr një rracion takse që sunduesi mbledh. Ai mund të veshë byzylykë me pupla dhe lëkurë. Ai mund të bëhet një luftëtar si një xhaguar apo një luftëtar si shqiponjë. Perandori mund të zgjedhë një tequia për një zyrë të lartë. Por kushdo që pas një ose dy betejave dështon për tu bërë tequia duhet të shkojë në fusha. Ai duhet të paguajë taksat dhe thirret për të punuar në projekte publike. Ai duhet të pastrojë rrugët dhe apo të riparojnë muret, dhe duhet të punojë në fusha të zyrtarëve më të lartë publikë. Ai nuk mund të veshë veshje prej pambuku apo bizhuteri. A është kjo e drejtë? Po kushdo që i bën dallim vetes së tij si një luftëtar apo si një zyrtar publik i jepen rroba, bizhuteri, dhe tokë. Të tjerët duhet të punojnë për të dhe ti mbushin hambaret e tij me grurë. Ne jemi bërë një popull i madh dhe i pasur. Ka grurë në treg dhe perime e pula. Në zjarre të vegjël gratë gatuajnë shumë lloje vaktesh që ne i blejmë prej atyre. Tregtarët na ofrojnë tekstile, këpucë, pije, gëzofa, pula, litarë, tubo, dhe gjithe llojet e veglave. Peshkatarët sjellin peshk, kërminj e gaforre nga liqeni i qytetit. Nga zona më e largët tregtarët tanë sillnin gurë të çmuar, zhguall breshke, gëzofa xhaguari, portokalle dhe pupla papagalli. Qyteti që kemi pushtuar na jep ne si shpërblim 52.000 ton ushqim. Transportuesit janë të pafundëm. Shpaguesit e nderit duhet të na jepnin 123.000 veshje prej pambuku dhe 33.000 çanta me pupla. Provinca e Yoaltepec-it na dërgoi neve bizhuteri ari dyzet gishtë të trashë çdo vit. Tlachquiauco duhet të shpërndante njëzet shishe të ngjeshura me pluhur ari. Nga Xilotepec vijnë 16.000 fustane grash çdo vit, 16.000 rroba më të mira për meshkuj, dy kostume luftarake me mburoja dhe kurora dhe katër shqiponja të gjalla. Nga Tochpan vjen piper; Provincat na shpërndanin grurë, kakao, mjaltë, kripë, piper, duhan, mobilje dhe qeramikë. Ata duhet te transportonin ar nga brigjet lindore, bruz që vinte nga brigjet lindore. Huaxtepec shpërndan letër, Cihautlan midhje,
A nuk i bashkuam shumë qytete në një perandori të madhe? Gurëprerësit tanë të cilët bëjnë bizhuteri nga gurët e çmuara, a nuk vijnë nga Xochimilco?
Dhe stilistët që krijojnë veshje, a nuk janë këta nga Amantlan?
A nuk i pushtuam ata dhe u dogjëm shtëpitë e tyre? Dhe farkëtarët vijnë nga jugu i largët. Perandori ynë Moctezuma ka 3000 shërbëtorë pa përmendur të gjitha shqiponjat, gjarprinjtë, dhe xhaguarët që hanë 500 gjela deti çdo ditë. Në një muaj Uey tecuihuitl kur të varfrit kishin përdorur të gjitha mallrat, perandori hapi hambarin e tij dhe shpërndau pije dhe ushqim në të gjithë njerëzit. 700.000 njerëz jetuan në qytetin e Meksiko-Tenochtilan. Ne kemi fortifikuar ishullin, dhe kemi ndërtuar barriera në ujë, ura mbi kanalet, tempuj dhe pallate, një kanal që sjell ujin nga Chapultepec te kryeqyteti. Kur perandori ndërtoi një tempull, qytetet shpërndanin gurë dhe gurë të çmuar. Mijëra punëtorë u ushqyen nga perandori kur ata ndërtuan tempullin për Zotërat. Perandorët tanë kishin ndërtuar kopshte dhe dushe, dhe kafshët e bimët nga gjithë perandoria u mblodhën këtu. Kur perandori festoi një festival, ai ftoi sunduesit e qyteteve armike dhe i veshi ata me bizhuteri dhe me rroba të shtrenjta. Kush është më i pasur se sesa qytetarët e Meksikas?
Kur perandori ynë Ahuitzotl shtypi rebelimin e Huaxteks, festa zgjati shumë javë. Vetëm sakrifica e të burgosurve zgjati katër ditë! Asnjë popull nuk është më i madh se ne, asnjë popull nuk është më i fuqishëm se ne.
Por: Siç thonë ata, ne nuk jetojmë këtu
dhe nuk kemi ardhur këtu për të pritur
Oh, duhet ti lë këto lule të bukura,
Duhet të shkoj atje poshtë për të kërkuar për të ardhmen
Oh për momentin zemra ime u lodh:
këngët e bukura,
janë vetëm për të dhënë hua.
Zotërat kanë nevojë për sakrifica. Ne duhet të ushqejmë zotat më sakrifica, në mënyrë që ata të mos na shkatërrojnë botën. Unë kërcej.
Daullet bien, fyelli qan, unë kërcej. Shpejt e më shpejt kërcej egër e më egër. Së shpejti unë do të jem me Huitzilopochtli. Jo unë jam Huitzilopochtli. A nuk i kam veshur unë si ai? Ja ku qëndron prifti me thikën e gurit të zi. Tani është radha ime.
Kur mblidhen shume njerez, gjera te paparashikueshme ngjasin. Po, madje gjera qe askush nuk donte qe te ngjasnin. Ju duket e pabesueshme?
Mendoni, per shembull, per problemet e trafikut ne rruget tona. Kush deshiron qe trafiku te jete aq i dendur sa te bllokohet? Kush deshiron qe te rrije rrotull ne rruge te nxehte e me pluhur? Jo, sigurisht qe jo! Secili do qe te veje diku sa me shpejt qe te jete e mundur. Dhe kjo eshte pikerisht arsyeja perse ngecim ne trafik—si zakonisht, perseri e perseri.
Njëherë, disa nga miqtë e Balabanit ishin të ulur së bashku e njëri nga ata tha.
"Jemi të gjithë kot fare. Duhet të fillojmë një klan tonin e ta ndihmojmë njëri tjetrin."
"Më leni të qetë me klanet tuaja," tha një tjetër. "Po të shikoj secili punën e vet, të gjitha gjërat do të jenë në rregull."
Miqtë diskutuan gjerë e gjatë për këtë. Pastaj pyetën Balabanin për mendimin e tij. “Ndonjëherë mendoj që është e vërtetë. Po të venë dy njerëz me fuqi të barabartë te një pemishte arrash e të mbledhin arra, atëherë ndoshta është më mirë që secili të mbledhë arrat e veta. Sepse në qoftë se secili do të mblidhte arra edhe për tjetrin, atëherë do të mendonin, "Epo, përse duhet të punoj kaq shumë. Edhe po të shembem me punë, do të mblidhja vetëm arrat që i mbledh kolegu im." E kështu, ka shumë mundësi që secili do të punojë më pak për të dy sesa kur punon për vete, dhe atëherë të dy do të kenë më pak arra.Por shpesh, fatet e njerëzve varen aq shumë nga njëri-tjetri sa kur kujdesesh vetëm për interesat e tua, i vështirëson gjërat për të gjithë."
"Si është e mundur?" pyeti njëri nga miqtë.
Dhe Balabani u tregoi këtë gjëegjëzë.
"Në Samarkind, policia kapi njëherë dy hajdutë që kishin vjedhur një patë. Timur Lenku i mbylli në dy qeli të ndryshme, në mënyrë që të mos e takonin e flisnin me njëri tjetrin. Pastaj ai vajti te i burgosuri i parë dhe i tha, "Dëgjo, ju të dy vodhët një patë. Për këtë do të merrni 20 goditje me shkop. S'është fare e këndshme, po do ta kaloni. Por unë di me siguri që ju morët jo vetëm patën por edhe dy kupa të arta nga pallati im. Për këtë krim dënimi është me vdekje. Ky dënim ama do të kishte vetëm një problem për mua. S'do t'i gjeja dot kupat e mia të arta. Mund t'ju torturoja që të më tregonit të vërtetën, por mendova për diçka tjetër. Dëgjo me kujdes: po të rrëfesh se i keni vjedhur kupat dhe të më thuash ku i mbani fshehur, atëherë do të ekzekutoj vetëm bashkëpuntorin tënd, po ty do të lë të lirë. Është e vërtetë, që edhe atij do t'i jap të njëjtën mundësi. Po rrëfeu ai, dhe jo ti, atëherë do ta lë atë të lirë, dhe do të ekzekutoj ty. Sigurisht, mundet që të dy rrefeni. Në këtë rast, sigurisht që s'mund të lë asnjërin të lirë. Po do të jem i mëshirshëm dhe vetëm do t'ju pres duart."
“Po sikur asnjëri të mos rrëfejë?" pyeti i burgosuri,që, meqë ja fjala, i kishte vjedhur me të vërtetë kupat me shokun e tij.
"Hm" tha Timuri, "atëherë do të rrihesh njëzet herë me shkop për vjedhjen e patës.
“Çfarë duhet të bëjë burgosuri, thoni ju?" i pyeti Balabani miqtë.
"Po ata s'flisnin dot me njëri tjetrin?"
"Jo," tha Balabani, Timuri u sigurua që ata të mos komunikonin me njëri tjetrin në asnjë mënyrë."
"Duhet ta mbajë gojën mbyllur dhe të presë që edhe bashkëpuntori të mos tregoje," tha njëri nga ta.
"E si mund ta bëjë këtë gjë?" tha njëri nga ta. "Duhet ta dijë që bashkëpuntori do të tregojë."
"Si kështu?"
"Sepse është më mirë për bashkëpuntorin po të tregojë. Dëgjoni. E zëmë se quhen Ahmed dhe Bulent. Tani, po të tregojë Ahmedi, është më mirë që Bulenti të tregojë gjithashtu, përndryshe do të ekzekutohet. Nëse Ahmedi nuk tregon, është përsëri më mirë për Bulentin të tregojë sepse do ta lënë të lirë. Kështu Ahmedi e di që Bulenti do të tregojë. Atëherë, Ahmedi do të tregojë gjithashtu, ose do ta dënojnë me vdekje. Por edhe sikur Bulenti të mos tregojë për ndonjë arsye, aq më mirë për Ahmedin sepse do ta lënë të lirë."
"Po, por përfundimi është që të dyve u priten duart, kur ata mund t'ia kishin hedhur me njëzet goditje me shkop."
Kështu vazhduan të diskutonin gjëegjëzën me orë të tëra, por nuk arritën në ndonjë përfundim. "Këtë desha t'ju tregoja," tha Balabani. "Po panë vetëm interesin vetjak, do ta kenë më të vështirë."
"Por çfarë duhet të kishin bërë, sipas teje?"
"Duhet të kishin folur me njëri tjetrin dhe t'i premtonin tjetrit që do heshtnin." tha Balabani.
"Po ti the që ata s'mund të flisnin me njëri tjetrin!"
"Duhet të kishin dhënë bakshish ndonjë gardiani që t'u çonte letra e mesazhe nga njëri te tjetri. Mbase mund të kishin lidhur një letër te bishti i miut, e ku ta di unë, apo t'i dërgonin njëri tjetrit një papagall fluturues. Duhet të bënin gjithçka që ishte e mundur që të komunikonin me njëri tjetrin. Po nuk komunikuam, atëherë do të shikojmë vetëm interesin e ngushtë vetjak e do ta bënim jetën më të vështirë për të gjithë--edhe për veten tonë.”
Tani miqtë e mi une dua t'ju them diçka por ju duhet të më besoni mua. Dhe nëqoftëse nuk më besoni, mirë, akoma më keq për ju. Çfarë dua t'ju tregoj është kjo: Na ishte njëherë në një kontinent të vogël në planetin tokë (një planet që ishte plotësisht i mbuluar me ujë kështu që ju nuk mund ta gjeni dot në ndonjë hartë - dhe kur ky kontinent ekzistonte, përpilimi i hartave nuk ishte shpikur akoma, kështu nuk e gjen dot as në hartat e vjetra), megjithatë, në këtë kontinent (i cili mund të kishte qenë shtatë kontinente ne atë kohë nëse ndonjë i kishte numëruar, asnjë njeri nuk i kishte numëruar pasi jo vetëm një kontinent ishte zbuluar në atë kohë dhe të gjithë mendonin se kontinenti i tyre ishte i vetmi dhe nuk kishin pse të shqetësoheshin të numëronin diçka kur ata e dinin se ishte vetem një), mirë, çfarë doja të thoja është se ky kontinent i vogël i cili nuk ishte kontinenti i shtatë apo i parë, por vetëm një continent, edhe ky ishte i populluar nga njerëz të çuditshëm. Këta njerëz, më vjen keq ta them, ishin të çmendur. Ata ishin të çmendur në një mënyrë të veçantë. Oh jo ata nuk ishin budallenj. Përshembull, ata kishin shpikur makinat përpara se të shpikej në ndonjë nga kontinentet e tjera, dhe pasi kishin shpikur makinën ata shpikën zjarrin dhe piramidat dhe celularët dhe televizorët. Jo siç ju thashë këta njerëz ishin të çmendur në një mënyrë të veçantë. Si mund t'ua shpjegoj? Psh: ata kishin hallën që do vinte për një vizitë. Ajo do të merrte në celular dhe do të thoshte: "hej do vi dhe do t'ju vizitoj juve gjatë pushimeve, për disa ditë, as jeni të gëzuar ta shikonin hallën e vjetër përsëri?" Dhe familja që kishte planifikuar të shkonte në bregdet për pushime do të boshatisnin bagazhet dhe ti fusnin makinat përsëri në garazh dhe të prisnin për hallën. Të themi se pushimet kishin mbaruar dhe u bënë gati gjashtë javë që halla kishte qëndruar, dhe nuk kishte ndonjë rast që ajo të shkonte përsëri në shtëpinë e saj dhe gjithë familja duhet të pinte çaj për mëngjes sepse halla i kishte bindur ata që kafeja të bënte keq për shëndetin, dhe babai duhet të linte duhanin sepse halla nuk e duronte dot tymin e duhanit, fëmijët duhet të mbanin qetësi nga ora një deri në katër të mbasdites kur halla bënte një sy gjumë. Këta njerëz nuk do ta nxirrnin atë jashtë apo të merrnin një buzëkuq dhe të bënin njolla të kuqe te fytyra e vajzës më të vogël dhe të pretendonin që ajo kishte ethet dhe ta detyronin hallën të largohej. Jo këta njerëz mund të paketonin pa zhurmë gjërat e tyre përsëri të nxirrnin makinën nga garazhi, ti jepnin hallës çelësat e shtëpisë dhe të shkonin të jetonin në një tendë pranë buzës së detit, tani e tutje ata mund të pinin kafe në mëngjes, të pinin cigare, të luanin lojëra të zhurmshme nga ora një deri në katër sa të kishin dëshirë. Apo të themi që në shkollë një drejtoreshë e re sapo e vendosur në detyrë ishte zgjënjyer dhe një nga mësueset vazhdonte të thoshte i irrituar "Pse nuk më bën mua drejtoreshë, unë jam më e mirë se ajo" Ata nuk do ti thoshin asaj: "Ajo ka më shumë eksperiencë dhe gjatë pushimeve ajo ka qenë duke marrë kurse, ndërkohë ti ke lyer me mankyr vetëm thonjtë e këmbës!" Jo. Si një alternativë ata i shkruan një letër këshlltarit të qytetit duke i thënë: " Gruaja po na bën me dhimbje koke me irritimet e saja konstante, të lutem bëje atë drejtoreshë që të mos na i ngrejë më nervat!" dhe shumicën e kohës, madje dhe drejtoresha e re e vënë në detyrë nuk do të nënshkruajë letrën.
Apo një djalë që nuk bën mësimet dhe merr vetëm nota të këqija, mësuesi nuk do ta detyrojë atë të përsërisë orën e mësimit. Përkundrazi ai do të thotë: "Ah po ai ka një buzëqeshje shumë të bukur saqë shokët e tij do trishtohen nëse e humbasin atë, kështu sido që të jetë gërmëzimi i tij, dhe nuk di emrat e kontinenteve që nuk janë zbuluar."
Mund të vazhdoj të tregoj se sa të çmendur janë këta njerëz.
Kur në një kryqëzim dy makina përplasen me njëra tjetrën, njerëzit nuk ndalojnë dhe të mbajnë anën dhe ti bërtasin njëri-tjetrit: "E pashë atë që po vinte poshtë nga një rrugë e ngushtë,dhe e pashë atë që po i jepte makinës me shpejtësi! Të lutem zotëri, nëse shkon në gjyq, mund të emërosh mua si një dëshmitar, ja ku është emri im dhe adresa ime!"
Përkundrazi i bërtasin shoferëve: " Kush e çan kokën se i kujt ishte faji, merre atë dreq rrotë nga rruga kështu që të kalojmë makinën tonë, dreqi e di pse ne i shpikëm ato në vend të parë!"
Çdo njeri e kupton që ky qëndrim i çmendur nuk i çon këta njerëz në ndonjë vend. Ata gjithmonë kishin më të mirë të dytën, kishin karriget më të këqija në kinema, asnjëherë nuk u shërbehej te banaku i mishit ne supermarket, ato nuk bëheshin asnjëherë drejtorë, por përkundrazi ata jetonin në tenda afër bregdetit dhe shkatërronin shëndetin e tyre me kafe, cigare,dhe lojra të zhurmshme.
Një ditë një magjistar i madh erdhi për të vizituar kontinentin. Emri i magjistarit ishte Belloni i madh dhe kur u ul me qilimin e tij fluturues në treg ai tha: "Përshendetje njërëz të këtij kontinenti, unë jam Belloni i madh, dhe do ta quaj këtë kontinent Bellonia, sipas emrit tim sepse unë e zbulova atë."
Njerëzit mbetën të habitur pasi gjithmonë kishin menduar se kontinentin e kishin zbuluar ata, por magjistari u shpjegoi atyre se juve nuk mund të zbuloni diçka që e keni ditur për gjithë kohën, dhe ata menduan: "Mund të kishte qenë Gulbrannssonia, apo Herrschovitzia, kështu që Bellonia nuk është dhe aq keq.
Magjistari pa rreth e rrotull kontinentit që kishte zbuluar, dhe gjeti se cila ishte problemi me banorët e tij. "Ju jeni njerëz të zgjuar" u tha atyre, "Shikoj se ju keni një potencial të madh. Aktualisht ju mungojnë vetëm dy gjëra".
Kur njerëzit donin të dinin se cilat ishin këto dy gjëra, ai tha: " Mirë, e para janë karrocat". Dhe u tregoi atyre sesi mund të bashkonin një lloj kutie prej druri në mënyrë që ti përdornin ato për të transportuar gjëra. Njërëzit eksperimentonin me një rrotë apo shtatë rrota, por nuk kaloi gjatë dhe zbuluan se numri ideal i rrotave ishte aty te dy ose katër. Që tani nuk ishte e vështirë të shkoje me motoçikletë, motor me avull, hekurudhë dhe dikush madje zbuloi që të lidhësh një gomar te karroja e cila nuk bënte aq shumë zhurmë ashtu si metodat e tjera që lëviznin karrocën.
"Dhe cila është gjëja e dytë?" e pyetën ata magjistarin.
"Gjëja e dytë që qëndron në zhvillimin e vendit tuaj është ndjenja e pakët e drejtësisë".
"Çfarë është ajo?" pyetën njërëzit. "Eshtë diçka si ajo kutia prej druri që ti na e tregove ne si ta ndërtojmë?"
"Jo, tha magjistari, "nuk është objekt. "Është një princip"
Njërëzit lëviznin lart e poshtë sikur e kishin kuptuar, por në fakt nuk e dinin se cfarë ishte principi.
"Drejtësi do të thotë ti japësh çdo njeriu atë që meritojnë as më shumë e as më pak!"
"Por ne e bëjmë këtë".
"Jo, ju i jepni njerëzve atë çfarë ata duan për të pushuar së shqetësuari, nuk është e njëjta gjë, dhe nëse nuk shqetësohen ata nuk do marrin asgjë."
"Mbase ata nuk duan aq për të shqetësuar për të. Sidoqoftë kush e di më mirë se ata se çfarë njërëzit meritojnë?"
Magjistari u përpoq të shpjegonte, por pas pak, ai u dorëzua i nevrikosur.
"Shiko", tha ai, "doni drejtësi apo jo? Do të më duhet vetëm një tundje e shkopit tim që t'jua jap juve dhe kështu do më kurseni dhimbjen e grykës'.
"Mirë", thanë ata "nëse do të na ndihmojë ne në një progres të mëtejshëm, ne e duam atë".
Kështu magjistari valëzoi shkopin e tij, hipi në tapetin magjik dhe fluturoi larg për të zbuluar më shumë kontinente, në mënyrë që ai ti numëronte dhe ti vinte nga një emër. Tashmë ai kishte menduar për disa emra të rinj fantastikë si Bellonia II dhe Bellonia III, dhe mezi priste që të gjente emra të përshtatshëm për ta.
Kur magjistari valëzoi shkopin e tij, Bellonianët - siç e quanin tani veten menjëherë e kuptuan se çfarë magjistari donte të thoshte, tundën kokat e tyre dhe thanë: "Si kemi qenë kaq të çmendur"
Ata menjëherë paketuan tendat e tyre dhe shkuan për të rimarrë shtëpinë e tyre, por halla kishte qëndruar atje për shumë kohë, dhe praktikisht jetonte atje dhe tha: "Si mendoni ju ma keni dhënë këtë shtëpi mua kur ju me vullnet të plotë më latë mua vetëm, unë absolutisht refuzoj të shkoj!"
Dhe zënka pa fund filluan rreth marrëveshjet gojore, ligjet e zakonshme dhe gjëra të tilla si këto.
Tjetra Bellonianët duhet të ndërtonin një gjyq drejtësie, por nuk binin dakort se e drejta e kujt duhet të gjykohej. Kështu që vendosën që të takoheshin çdo mëngjes në orën dhjetë të diskutonin të gjithë rastet.
Rasti i parë ishte i dy vëllezërve të varfër që u kishte vdekur babai dhe u kishte lënë atyre vetëm një gomar. Secili nga ata thoshte se e donte gomarin për të transportuar gjërat e tij dhe për të tërhequr karrocën. Ky ishte një rast i thjeshtë për Bellonianët. Ata vendosën që ta ndanin gomarin në dy pjesë dhe secili të merrte pjesën e tij. Vëllezërit protestuan se gjysma e gomarit nuk hynte në punë për asgjë sepse nuk tërhiqte dot dhe gjysmën e karrocës. Por atyre iu thanë që do ta ndanin në gjysma të sakta dhe kështu nuk kishte asgjë për tu ankuar.
Vëllezërit mallkuan, dhe u larguan, duke lënë pjesët e gjysmave të gomarit të shtrirë atje. Rasti tjetër ishte pak më i vështirë për tu zgjidhur. Ishte për një burrë i cili kishte pirë dhe ishte zënë me një njeri tjetër dhe e kishte goditur në sy. Deri në këtë pikë nuk kishte ndonjë problem. Ata vendosën që viktima duhet ta godiste keq në sy arrogantin dhe të dy të blinin një sy xhami për veten e tyre. "Sepse" ata thanë, "duhet të jemi barazim, sy për sy, kjo është drejtësi"
Por të nesërmen këtë njeri e sollën përsëri në gjygj sepse kishte pirë prapë dhe i kishte nxjerrë dhe syrin tjetër. "Kështu, ku është problemi?" pyetën disa.
"Ne e diskutuam një rast të njëjtë dje, mund të vazhdomë me të njëjtën gjykim. Sy për sy".
"Por i ka mbetur njëri sy," thanë të tjerët. "Nëse i heqim dhe syrin tjetër ai do të bëhet i verbër dhe kundërshtarit tjetër i duhet vetëm një sy xhami dhe mund të kalojë një jetë të zakonshme. Të heqësh vetëm një sy nuk është e njëjta gjë me një tjetër që ka dy."
"Por ne duhet të marrim diçka nga ai" thanë të tjerët, "apo ai do vazhdojë të sorrollatet gjithë kohën dhe të gjuajë me forcë të tjerët në sy.
"Ti presim dorën," sygjeroi dikush por të tjerët protestuan se dora nuk ishte e njëjta gjë me syrin. "Duhet të bëjmë drejtësi," thanë ata "Jo të vuajmë sipas metodës së vjetër. Ai duhet të vuajë në të njëjtën mënyrë që ai u ka shkaktuar të tjerëve."
"Atëherë" , tha dikush. Ai u ka dëmtuar gjysmën e syve të të tjerëve, kështu le ti marrim atij gjysmën e syve që ai ka.
"Por është e pamundur që të marrësh gjysmën e syrit, edhe nëse do të ishte e mundur përsëri do të mbetej i verbër". Kështu vazhdoi diskutimi dhe nuk u gjet dot një zgjidhje.
Dhe kështu siç pritej rasti i hallës u soll në gjygj.
Halla kishte qëndruar në shtëpinë e nipërve të saj, për shumë shumë vjet tani. Dhe ngaqë ndihej e vetmuar kishte ftuar një nga nipërit e saj dhe gruan e tij për të qëndruar në shtëpi. "Të gjithë fëmijët tanë kanë lindur këtu!" tha nipi i saj i dytë, "dhe unë lyeva shtëpinë dhe vura tapiceri në të gjithë dhomat!". Por kush bëri instalimet e hidraulikut?" tha nipi i saj i parë.
"Tapiceri, instalime hidraulike!" tha gjygjtari. "Çfarë është e rëndësishme është: "Kush e ndërtoi shtëpinë?"
"Mirë, është një shtëpi shumë e vjetër," tha nipi i parë me ngadalë. "Por unë kam lindur atje kështu që e drejta duhet të jetë e imja."
"Por ti e dhurove!"
"Jo, unë nuk e dhurova, unë u largova nga irritimet e vazhdueshme!"
"Ti mund të dëboje hallën!"
"Kush ka dëgjuar të dëbojë hallën e tij?"
"Por ti asnjëherë nuk i the asaj që po planifikoje të ktheheshe!"
"Ne po jetonim në një tendë dhe kjo tregon qartë se ne po planifikonim të ktheheshim në shtëpinë e etërve tanë."
Në këtë pikë halla ngriti dorën: "Nëqoftëse e mbaj mend drejt, i dashur nip, ishte babai im që jetonte në këtë shtëpi. Por një ditë, halla e babait tënd erdhi për një vizitë gjatë pushimeve dhe nuk u largua më, në mënyrë që të kishte pak paqe dhe për të qetësuar babin tim duhet të zhvendosej dhe të jetonte në një tendë afër bregdetit. Ai u gënjye, o gjori. Kështu me të drejtë shtëpia duhet të jetë e imja. Dhe pastaj dokumentet e vjetra dhe albumet familjare kontrolloheshin dhe u bë një sherr i madh për hallat dhe xhaxhallarët, dhe gjithashtu dhe disa kushërinj të parë, hallat më të mëdha, dhe stërgjyshja u përfshinë në këtë.
Kontrollimi vazhdoi për disa javë dhe në fund akoma më shumë njerëz u bënë shumë të uritur. Sepse si rezultat i egzaminimit asnjë nuk kishte kohë të bënte punë të dobishme dhe tashmë po i mbaronte dhe ushqimi.
Dhe pastaj gjysmat e gomarit të cilat ishin të shtrira në vendin ku bëhej mbledhja, kishin filluar të dekompozoheshin. Asnjeri nuk i hiqte ato pasi ranë dakort që ishte përgjegjësia e pronarëve. Por dy vëllezërit kishin vjedhur një varkë dhe kishin shkuar në det me shpresën për të kërkuar magjistarin që ti jepnin atij shpërblimin që meritonte. Gjysmat e gomarit të dekompozuar binin tmerrësisht erë të keqe dhe ishin të mbuluar nga miliona miza dhe përfundimisht Bellonianët u sëmurën dhe vdiqën.
Kur magjistari erdhi përsëri për të parë se çfarë ishte bërë në kontinentin që ai kishte zbuluar, e gjeti plot me miza dhe më asgjë tjetër. Ai ngriti supet dhe tundi shkopin e tij dhe kontinenti u fundos nën ujë, kështu që asnjë nuk do ta merrte vesh për dështimin e magjistarit në progresin që ai do ti sillte Bellonia I.
Magjistari shpresonte që të fundoste dhe mizat me gjithë gjërat e tjera, por nënvletësoi faktin që mizat fluturojnë. Mizat ishin shumë të uritura dhe përpara se magjistari të fluturonte me qilimin e tij magjik ato u ngritën në një re të madhe dhe e hëngrën atë. Qilimi pa pilotin e tij udhëtim rreth e rrotull globit, pastaj humbi fuqinë e tij magjike dhe ra në tokë në një nga kontinentet e tjera. Atje u gjet nga nje shitës i cili ma shiti mua në një treg morrash. Dhe nëse nuk beson historinë time, mund të ta tregoj ty qilimin.
Në bazat e vëzhgimit gjatë gati 10.000 revolucioneve të planetit Yer ne urgjentisht këshillojmë që ky planet dhe populli i tij rë mos futet në Sistemin e Bashkuar Diellor.
Është një lloj populli në Yer që e konsideron veten inteligjent dhe gjatë milionit të revolucioneve është shumfishuar dhe është përhapur në të gjithë planetin: Të ashtuquajturit Nin, Orang apo Njerëz. Këta specie, që origjinalisht rrjedhin nga një pemë qytetarësh, në fakt e konsideronin veten e tyre inteligjentë, por tashmë gjashtë billion nin nuk janë të gatshëm të koordinojnë veprimet e tyre me njëri-tjetrin në një mënyrë të kuptueshme.
Zakonisht disa nga ata shkatërrojnë atë që të tjerët kanë arritur. Ata kanë marrë ushqim dhe veshje nga njëri tjetri. Ata prodhojnë gjëra që supozohen për ta bërë jetën më të lehtë dhe më të kënaqshme për ata, por për të prodhuar gjëra të tilla, ata shkatërrojnë dhe helmojnë atmosferën e planetit të tyre, ujin dhe tokën, dhe në këtë mënyrë e bëjnë jetën e tyre pambarimisht të vështirë. Një nga vuajtjet e tyre më të këqija që ata vuajnë është një traditë (apo mund ta quajmë sëmundje) ata e quajnë wojna, luftë, krieg, apo Guerra. Kur wojna largohet, grupe të mëdha të Nin-ëve vihen kundër njëri-tjetrit dhe shkatërrojnë njëri-tjetrin. Ata shkatërrojnë jetesën dhe ushqimet e ruajtura të "armiqëve' të tyre dhe shkaktojnë torturat më të tmerrshme te njëri tjetri. Skuadra jonë e kërkimit arriti të gjejë pse ata e bëjnë atë. Në fakt Nin-ët janë komplet në mosmarrëveshje për këtë çështje. Kjo është gjëja e çudishme, dhe disa nga ata që e refuzonin këtë traditë dhe e quanin atë fatin më të keq që mund të bjerë Ninëve. Disa për siguri u pëlqen wojna. Ata tregojnë histori për të apo shikojnë filma rreth asaj. Ninëve që e refuzojnë wojn-ën kanë mendime të ndryshme sesi ata mund të vijnë te ajo. Disa të tjerë e konsiderojnë atë thjesht një shpërthim trishtimi në pjesën më të madhe të grupit të Ninëve. Të tjerë besojnë se Ninët kanë dy lloj shpirtrash të ndryshëm në veten e tyre, njëri është i mirë dhe do Ninët e tjerë, dhe i keqi që urren Ninët e tjerë. Ende të tjerë besojnë se wojna nuk është e pëlqyeshme por fatkeqësisht e nevojshme tani e tutje. Shpesh ndodh që dy grupet të Ninëve filluan një wojna me njëri-tjetrin dhe secili grup tha: "Ne nuk e duam këtë wojna por të tjerët na detyrojnë". Grupi ynë i kërkimeve po vazhdon akoma më tej për zbardhur çështjen që problemi bazë i Ninëve është se ata nuk janë në gjendje të harmonizojnë veprimet e grupeve të mëdha me njëri-tjetrin. Ata ende nuk duken se kanë kuptuar që ata nuk janë individë të ndarë, por janë të lidhur me njëri-tjetrin me gjithe qytetarët e tjerë të planetit. Tu bësh të kuptosh Ninëve duhet të marrësh një shembull të dy qytetarëve Yer që quhen qe nga disa Ninë. Nëse dy nga këta qe, janë të kapur përpara disa të mjetesh transporti (quhet karrocë nga disa Ninë) dhe një qe e tërheq atë drejt veriut, por qeja tjetër drejt perëndimit, dhe të dy do të përfundojnë drejt veri-perëndimit edhe nëse ndonjëri nga ata nuk donte të përfundonte atje. Ninët ende nuk duhet ta kuptojnë se ata janë të lidhur me gjashtë bilion Ninë tamam si dy qetë përpara karrocës.
Është thjeshtë se veprimet e tyre janë më të komplikuara sesa tërheqja e karrocës, dhe rezultati i veprimeve të gjashtë bilion Ninëve janë sigurisht më të vështira për tu vlerësuar sesa rrugica e dy qeve. Duket se inteligjenca e Ninëve ende nuk ka hyrë në fuqi.
Tani çfarë mbetet është një raportim i bërë nga skuadra jonë kërkuese në wojn-ën origjinale të planetit Yer. Mijëra revolucione të hershme të planetit, kur Ninët ende jetonin duke gjuajtur dhe duke mbledhur ushqim në pyll ata nuk kishin arritur të njihnin se çfarë do të thoshtë wojna. Në kohën që Ninët jetonin bashkë në grupe të vogla dhe ulërisnin nëpër pyje. Një grup i tillë përmbante të vetmit gjashtë të tetë Ninëve, mbase dhjetë deri në pesëmbëdhjetë quheshin familje.
Çdo grup kishte gjuetinë tokësore të tyre dhe të veçantë e cila zgjaste dhe një vit, dhe kërkonin luleshrydhe dhe fruta, kërpudha dhe rrënjë, kërminj dhe bretkosa dhe natyrisht gjahun që mund të zinin. Në një zone, le të themi një lëndinë në mal, atje jetonin vetëm disa grupe të vogla të këtyre, mbase tre ose katër e shumta. Një pyll nuk mund të mbajë gjallë me ushqim një numër të madh njerëzish. Këta Ninët nuk njihnin ndonjë mbret apo kryetar, gjyqe, policë apo burgje dhe gjithashtu nuk kishin asnjë ligj. Pse duhet ti kishin këto? Nëse dikush bënte diçka që të tjerët nuk ishin në një mendje, ata uleshin në darkë rreth zjarrit dhe bisedonin për atë. Kur ata donin të gjuanin sorkadhe ata ndiqnin gjahtarin e tyre më të mirë. Por kur erdhi koha kur gjetën mjaltë nga bletët e egra ata ndiqnin një grua që i njihte mirë bletët. Dhe kur kishte ndonjë zënkë, ata merrnin këshilla nga gruaja dhe burri më I moshuar pasi ata kishin më shumë eksperiencë. Ninët qëndruan sëbashku dhe ndanë gjithçka më njëri tjetrin, përndryshe nuk do të mbijetonin.
Kur grupi u bë akoma më i madh, ai u nda, dhe gjysma duhet të gjente një vend diku tjetër për të gjuajtur. Në këto raste, ishte e mundur që ky grup të futej në zonën e një grupi tjetër. Dhe pastaj mund të bëhej një luftim. Por luftra të tilla mbaronin shpejt. Mbase mund të ishte thjesht një luftë e madhe. Dhe sapo grupi të largohej, luftimi mbaronte. Këto luftime ishin raste të veçanta dhe ndodhi vetëm një herë kur një grup duhej të largohej nga territori i tij. Kjo nuk ndodhte shpesh sepse grate ushqenin femijët e tyre për katër vjet apo më shumë, dhe kjo nuk i lejonte ata për të patur fëmijë gjatë kësaj kohe. Dhe kështu në këtë mënyrë gratë instiktivisht e ndaluan grupin për tu zmadhuar dhe mbase dhe për ta ndarë atë. Përndryshe nuk egziston arsye tjetër për një luftim. Grupi i Ninëve nuk dëshironte që ta zmadhonte më tej zonën e gjuetisë. Ata nuk do të kishin dhe avantazhe nëse e bënin këtë gjë.
Gjithashtu nuk ka dhe arsye për të sulmuar grupin fqinj dhe ti vidhnin atyre sepse ata nuk kishin asgjë për tu vjedhur.
Ninët e atyre kohërave mbanin një grumbull të vogël me gjëra të nevojshme për jetesë. Ata jetonin nga puna e duarve te tyre dhe mblidhnin dhe gjuanin aq sa kishin mundësi të ushqeheshin për një kohë të shkurtër. Ata jetonin në këtë mënyrë për qindra e mijëra revolucione të planetit. Rreth 6000 revolucione më parë klima ndryshoi në disa zona të veçanta ku jetonin Ninët. Ndryshimi midis stinave të thata dhe të lagështa u bë më i madh, dhe bimësia nuk rritej më. Dhe kështu kafshë që ushqeheshin nga kjo bimësi u zhdukën përfundimisht. Por disa bimë të veçanta, fara të cilave ishte e përbërë nga një cipë e fuqishme lulëzuan veçanërisht në këtë stinë.
Dhe Ninët zbuluan se si të kujdeseshin dhe ti kushtonin vëmendje këtyre bimëve dhe në këtë mënyrë ata mund të korrnin më shumë ushqim në zona të vogla sesa të sorrollateshin dhe të gjenin ushqim sa andej ketej. Ninët nuk donin të sorollateshin më. Ata ndërtuan fshatrat e para dhe u bënë fermerë. Por ata ruajtën shumicën e zakoneve të tyre të gjuetisë. Kështu, ashtu siç donin të gjuanin sëbashku, tani ata punonin në fusha sëbashku. Kur kishte probleme të përbashkëta ata mblidheshin sëbashku dhe diskutonin problemin. Ata nuk i zgjidhnin drejtuesit, por kur kishin një aktivitet të veçantë që duhet të organizoheshin, për të pastruar një pjesë të pyllit, apo për të ndërtuar një qendër të re banimi, apo për të shkuar që të gjuanin atëherë ata pyesnin një burrë apo një grua që dinte diçka rreth kësaj për ti udhëhequr.
Kjo ishte gjithashtu dhe mënyra që duhej të ishte. Burrat ende vazhdonin të gjuanin për një gjah më të madh, dhe një pjesë e madhe e punës në fusha bëhej nga gratë. Por derisa ushqimi më i rëndësishëm erdhi nga fushat, gratë arrinin të fitonin më shumë ushqim sesa burrat.
Jeta në fermë kishte avantazhe dhe disavantazhe. Njërëzit u bënë të varur nga të korrurat. Kur ata ishin ende gjuetarë dhe mbledhësa, nuk ishte ndonjë problem i madh nëse ndonjë lloj bime nuk kishte atë prosperitet në një vit. Ishin me qindra në pyje. Tani kur binte zija ata i merrte uria. Ushqimi i tyre ishte shumë i njëjtë, dhe nuk kishte shumë variacion, kështu që ata kishin dhëmbë të prishur dhe fëmijët e tyre nuk rriteshin. Dhe puna ishte e fortë dhe monotone. Jeta nuk ishte aq e këndshme dhe me variacione sa më përpara. Por nuk kishte kthim mbrapa, nëse për asnjë arsye gjahtarët dhe mbledhësit kishin nevojë për më shmë tokë sesa fermerët. Një diçka tjetër e re ishte ata nuk jetonin më nga puna e duarve të tyre. Ata prodhonin më tepër sesa konsumonin. Tani ata mund të ruanin ushqimin. Kështu ata kishin diçka kur kohët ishin të këqija, një rrugë shpëtimi kur mund të ishte ndonjë thatësirë apo ndonjë përmbytje. Dhe kur akumulimet në ushqim ishin relativisht të mëdha, ata mund të investonin diçka dhe për të ardhmen. Kjo do të thotë se kur ata të kishin ruajtur një sasi gruri, mund të përballonin për të kultivuar më pak fusha.
Disa nga njerëzit hapnin një kanal rrjedhës, kështu që në vitin tjetër të korrat të ishin me bollëk dhe pjesa e mbetur të zmadhohej akoma më tepër. Nëse ndonjëri nga ata nuk ishin të nevojshëm në fusha, ndonjëri prej tyre mund të specializohej si farkëtar dhe ndonjë në përgatitjen e qeramiks dhe kështu të zhvillonin këto teknika që në një mënyrë e bënin punën e të tjerëve më të lehtë. Gjithashtu ata lejonin që disa prej tyre të specializoheshin në shërimin e sëmundjeve, në lutje, apo në shkrimin e këngëve. Është e sigurt që këto gjëra nuk i rritën ushqimet shtesë, por e bënë jetën e të gjithëve më shumë të këndshme dhe më të pasur. Në këtë mënyrë përparimi ngadalë dhe me kohën po hynte. Bizhuteritë u krijuan; piktura u pikturuan; dhe kërcimet u bënë më të komplikuara. Ishte një jetë plot paqe.
Në zona të tjera gjahtarët ndoqën kopetë e kafshëve me thundër.
Sorkadhet, drerët, bagëtia dhe dhitë kullotnin në fushë në dimër, në male gjatë verës. Gjahtarët i ndoqën ato gjatë migrimit të tyre. Në fusha ato gjetën tërshërë, në shpate elb, bajame dhe kikirika. Në kodra ata gjetën mollë dhe dardha. Gruri i egër mezi qërohej dhe rritej në një lartësi të ndryshme në stinë të ndryshme. Sa më shumë profesionist njërëzit bëheshin në gjueti aq më shumë e aq më tepër përzgjedhës ishin për kafshët, prenë e tyre.
Përgjthësisht kur ata vrisnin kapronj dhe deshë të vegjël, ata nuk vrisnin femrat, kështu që kopeja e kishte më të lehtë të kryqëzohej. Gjuetarët vranë arinj, ujq, dhe dhelpra në mënyrë që të mos dëmtohej kopeja. Ata e drejtuan kopenë në zona ku ata mund ti mbronin. Delet dhe dhitë nuk kishin aq shumë frikë njerëzit sa kapronjtë dhe drerët. Kështu gjahtarët preferuan ti ndiqnin ato. Dhe gjahtarët u bënë barinj. Jeta e barinjve ishte pak a shumë e njëjtë me jetën e hershme e gjuetarëve të vjetër. Ata ende lëviznin nga territori i tyre gjatë vitit dhe akoma vrisnin kafshë që nuk do të zbuteshin. Derisa gjuetia ishte një punë vetëm për burrat, ata e konsideronin kopenë pronë të tyre, dhe fjala e një Nini mashkull vlente më tepër sesa fjala e një Nini femër.
Barinjtë dhe fermerët sëshpejti i dhanë njëri tjetrit diçka që i takonte. Çdo njeri kishte diçka që tjetri mund ta përdorte. Barinjtë mund të merrnin grurë dhe bukë nga fermerët dhe vazo të bëra në qeramikë. Në shkëmbim fermerët merrnin mish, lëkurë, fruta të egra dhe arra. Por një ditë një kryetar i barinjve, i cili ishte një gjahtar i madh, zbuloi se ishte e mundur të merrte nga fermerët çfarë të donte dhe të mos i jepte asgjë atyre si shkëmbim. Fermerët të cilët kishin gjuajtur më përpara nuk ishin luftëtarë shumë të mirë. Barinjtë ishin akoma më afër jetës së vjetër prej gjahtari. Për fermerët ishte thjesht një lloj i ri loje. Kështu ata u mësuan të sulmonin fermerët dhe ti grabitnin. Mos mendo se ata papritur ishin bërë Ninë të këqinj. Ata thjesht po mbanin zakonin e tyre, mënyrën e jetesës dhe thjeshtë vihej në praktikë në një pre të re. Midis njëri tjetrit ata si gjithmonë qëndruan aq të dashur dhe të nevojës.
Ata ndanin gjahun e tyre, zgjidhnin punët e tyre në mënyrë kolektive dhe ishin të mirë me fëmijët e tyre. Ata ishin gjahtarë, jo luftëtarë, dhe ende ata sollën wojnën në botë. Pse ata vazhdonin ti sulmonin dhe ti vidhnin fshatrat e fermerëve? Sepse fermerët ishin të gatshëm të prodhonin më shumë ushqim sesa atyre u nevojiteshin për nevojat e tyre. Nëse gjuetarët nuk i grabitnin plotësisht depot, ,nese ata nuk merrnin të gjithë delet dhe derrat me vete, nëse nuk i vinin zjarrin fushave atëherë fermerët kishin përsëri mundësi të arrinin në të korrat e tjera. Dhe pastaj atje përsëri kishte diçka që gjahtarët mund të vidhnin.
Ndërkohë gjahtarët bënë dhe një kontratë me fermerët: nëse fermerët vullnetarisht i jepnin atyre drithë dhe mish-quhej një "shenjë respekti"- atëherë ata nuk do ti grabisnin më, përkundrazi do ti mbronin ata. Në këtë mënyrë gjahtarët u bënë sundimtarë dhe luftëtarë, dhe fermerët u bënë punëtorë. Dhe tani diçka e çuditshme ndodhi. Edhe meqënëse sundimtarët dhe luftëtarët nuk kapnin asnjë punë me dorë, përveç harxhuan një pjesë goxha të madhe që fermerët kishin prodhuar, ishte një pjesë e madhe ekstra për bashkësinë në tërësi, sesa fermerët kishin kur ishin ende të lirë. Tani fermerët mbanin më pak se ato që prodhonin, dhe prodhonin më shumë se me përpara.
Përpara se ata të ishin të gatshëm të vendosnin lirisht se si ta kalonin kohën e tyre, ata sigurisht nuk kishin arritur suksesin më të madh që një Nin duhet të kërkojë. Cili Nin i lirë i cili ishte i arsyeshëm do ta bënte atë? Por kjo ishte tamam ajo çfarë sunduesit u thanë atyre që të bënin: ata duhet të punonin sa më shumë që të ishte e mundur, dhe të ishin të lumtur vetëm me gjërat e nevojshme. Dhe ngaqë bashkësia e fermerëve-luftëtarë prodhonte teprica sesa ndonjë bashkësi tjetër, në tepër kanale vaditje mund të ndërtoheshin këtu, më shumë vegla mund të ishin fallco dhe më shumë gjëra mund të shpikeshin sesa në vende të tjera. Më shumë armë dhe fortifikime më të mira u ndërtuan, dhe më shumë tempuj, dhe më shumë priftërinj mund të ushqeheshin sesa në vende të tjera. Me një fjalë: kjo lloj bashkësie ishte më superiore ndaj të gjithat të tjerave. Mund të rritej më shumë dhe më shpejt, dhe mund të pushtonte bashkësitë e tjera dhe të ushtronte dhunë që ato të merrnin prej saj të njëjtën mënyrë jetese. Gjahtari i vjetër i fisit nuk donte që të rrisnin madhësinë e territorit të gjahut. Nuk do të ishin në gjendje ta përdornin atë.
Gjithashtu dhe fermerët nuk donin të zmadhonin madhësinë e vendit të tyre. Ata nuk do të ishin në gjendje të punnin në të. Por sundimtarët e rinj kishin dëshirën të pushtonin shumë e më shumë fshatra. Sa më shumë fshatra që ata pushtonin më shumë nder e lavdi do të merrnin prej tyre. Dhe sa më shumë nder e lavdi do të merrnin aq më shumë do të rrisnin zhvillimin që do tu rriste atyre fuqinë akoma më tepër. Së shpejti kishte luftëtarë dhe fermerë-bashkësi në vende të tjera dhe ata duhet të ishin të kujdesshëm.
Dhe kështu lufta u bë një institucion i rregullt, një zakon i vazhdueshëm.
Le ta përmbledhim këtë histori të trishtueshme. Kudo ku Ninët jetonin në liri, ata e përdornin kohën e tyre që mbeste pas punës së tyre për gjëra që e bënin jetën më të kënaqshme: për krijimin e muzikës dhe kërcimet, për të treguar histori, për bërjen e bizhuterive, për bërjen e rrobave të bukura, apo për lyerjen e trupave të bukur. Kur Ninët ishin nën komandën e luftëtarëve, ushtrohej forcë mbi ata që të prodhonin më shumë ushqim, në mënyrë që të tjerët të kishin vakte, prodhonin armë, ndërtonin mure mbrojtëse dhe kështjella, të gjithë llojet e gjërave që aktualisht u sollën vuajtje dhe dhimbje Ninëve.
Por çuditërisht në tokën e luftëtarëve ishin gjithashtu veshjet më të bukura, bizhuteritë më të çmuara, statujat më të mëdha, dhe gjithashtu muzikë më e mirë. Si është kjo e mundur? Sepse të gjitha këto gjëra ishin vetëm për sundimtarët. Ata kishin artistët më të mirë që vinin te pallatet e tyre, u jepnin atyre ushqim të mirë, shtëpi dhe rroba të bukura, në mënyrë që të përmisonin artet e tyre. Por për Ninët e thjeshtë arti nuk egzistonte.
Ninët e lirë kishin muzikantë dhe bizhuterë në çdo fshatë, por ata ishin njëkohsisht dhe fermerë dhe nuk kishin shumë kohë të prefeksiononin aftësitë e tyre. Kështu një popull luftëtarësh ishte më i pasur sesa populli i Ninëve të lirë, por veçse shumica e Ninëve jetonte në varfëri dhe injorancë, dhe i vetmi sundues i luftëtarëve të tij kishin të drejtën e pasurisë. Ja pse luftëtarët ishin më të fuqishëm sesa Ninët e lirë dhe ishin në gjendje ti pushtonin ata.
Në këtë mënyrë Yeri u shndërrua në një botë të luftimeve, vjedhjeve, dhe shtypjes. Mënyra e të jetuarit që premtoi më shumë qejf nuk ishte mënyra që të çonte drejt fitores. Përkundrazi ajo ishte mënyra e që prodhoi më shumë teprica dhe bëri progresin më të madh të mundur. Ajo që erdhi si pasojë do të përshkruhet nga shembulli i një zone që u quajt Perandoria Romake:
Princat luftëtarë së shpejti zbuluan se mund të bëheshin akoma më të pasur nëse i kthenin armiqtë e pushtuar në skllevër. Skllevërit në mënyrë absolute nuk kishin më asnjë të drejtë. Ata duhet të punonin si kafshë dhe shpeshherë trajtoheshin më keq se kafshët. Eshtë e vërtetë se një skllav punon vetëm kur ai apo ajo detyrohet të punojë. Dhe gjithashtu është e vërtetë se një skllav që nuk trajtohej tamam si një kafshë nuk jetonte shumë gjatë. Por kjo nuk ka rëndësi. Luftra të reja mund të nisnin dhe dhe skllevër të rinj mund të kapeshin. Në Romë kjo ndodhi shpejt se asnjë Romak i lirë donte të punonte më. Puna ishte punë për skllevrit. Perandoria romake në mënyrë të vazhdueshme po bënte luftra për të marrë më shumë skllevër të cilët mund të bënin të gjitha punët për të mbajtur gjallë Perandorinë. Të gjithë romakët e lirë ishin ose ushtarë apo të papunë, përveç pak prej atyre që ishin zyrtarët e perandorit apo pronarët e skllevërve. Perandoria Romake po bënte luftra dhe po zgjerohej më shumë e më shumë. Ajo do sundonte botën. Por një ditë u shkatërrua. Ajo u bë aq e madhe saqë nuk kishte aq shumë vend për ushtarët Romakë që të mbronin kufijtë e largët dhe në të njëjtën kohë të mbikqyrnin të gjithë skllevërit në të gjithë vendin. Koha erdhi kur luftra nuk e bënte më vendin të fuqishëm por përkundrazi e bënte atë të dobët dhe e çonte në një fund.
Perandori të tjera e zëvendësuan atë. Forma të tjera të jetës shoqërore erdhën duke u shfaqur. Por një gjë nuk ndryshoi: këto forma të jetës shoqërore që ishte më e kënaqshme për njerëzit nuk ishin format që patën sukses; përkundrazi ishin format e jetës shoqërore që prodhonin teprica të mëdha.]
Ato përandori apo shtete që arritën tepricën më të madhe, gjithmonë mund te pushtonin të tjerët dhe ti detyronin të bënin siç donin ata. Kjo asnjëherë nuk ndryshoi, dhe ja pse në këtë ditë wojna nuk është zhdukur nga jeta e Ninëve. Për këtë ditë ata përdorën tepricat më të mëdha për të prodhuar armë të reja dhe më të mira. Sot ata kanë armë me anë të të cilave ata mund shkatërrojnë gjithë planetin. Ja pse ata janë bërë një rrezik i madh në gjithë planetin Yer. Vetëm atëhërë kur Ninët kuptuan se wojna dhe despotizmi krijojnë vetëm një pasuri të dukshme, ata mund të gjejnë ndonjë formë tjetër të jetës shoqërore. Por për të bërë këtë gjë ata duhet të kuptojnë se pasuria e vertetë nuk konsiston në patjen e sa më shumë pronave që të jetë e mundur me anë të se cilave mund të prodhojnë sa më shumë gjëra që të jetë e mundur. Për njerëzit e këtij planeti, pasuria e vërtetë mund të gjendet dhe në një botë në të cilën është e mundur për shumë Ninë që të kenë kohë për të bërë muzikë, kërcime, bashkëbisedime me njëri-tjetrin, të shkruanin poezi, të luanin, të lyenin, të thonin histori, të merreshin me sport. Në një botë që do ta bënte jetën më të bukur. Përkundrazi wojna do të shkatërrontë të gjithë planetin e tyre tamam si u shkatërrua Perandoria Romake.
Në çdo rast, nuk të lë për të pyetur-të paktën ky është opinioni i skuadrës tonë kërkuese-ti pranojë Ninët në komunitetin e Sistemit të Bashkuar Diellor, aq gjatë saqë ata të mos kuptojnë rregullat themelore më të thjeshta për të jetuar sëbashku në grup.
Tani dua të flas shumë hapur për diçka. Sidomos tani kur shumë njerëz i bien rreth e rrotull, kur asnjë nuk thotë atë çfarë mendon në të vërtetë sepse nuk është “sjellje e mirë”, sepse nuk na është bërë zakon, sepse na sjell kujtime që më mirë të harrohen. Pikërisht prandaj është e nevojshme që të flasim fare hapur.
Sigurisht që të huajt, madje edhe ata të Jugut dhe të Lindjes, janë njerëz gjithashtu. Këtë askush nuk e diskuton. Sigurisht që ata kanë sy, gojë, dhe një hundë si ne. Kanë frikë e bien në dashuri njësoj si ne; janë me dhunti ose të trashë si ne etjerë-etjerë. Sigurisht që ka midis tyre, ashtu siç ka midis nesh, njerëz të mirë ose më pak të mirë. Dhe kur rriten në rrethana normale, ata nuk bëjnë më tepër krime se ne. Por kjo nuk është më e rëndësishmja. Më e rëndësishmja është kjo: duhet ta mbrojmë kulturën tonë, dhe duhet të mbrojmë pasurinë tonë pa të cilën kjo kulturë nuk do të ekzistonte. Fakti është që ne evropianët jetojmë në një nga vendet më të pasura në botë. (Dhe kjo vlen për të gjithë Evropën Perendimore.) Këtu kemi begati dhe një strukturë shoqërore të sigurtë që e ëndërrojnë grekët apo polakët. Le ta themi troç: nga gjashtë milliard njerëz në këtë botë, vetëm një miliardë jetojnë në “vendet industriale.” Dhe ne thjeshtë u lindëm apo jetojmë në këto vende. Ne, një e gjashta e pasur e njerëzimit, zotërojmë katër të pestat e pasurisë së Tokës. Ne konsumojmë 70 % të energjisë, 60 % të ushqimit, dhe 85 % të pasurisë pyjore në botë. Çdo të ndodhte po të dilnin të tjerët dhe të kërkonin pjesën e tyre? Deri tani janë vetëm një ose një milion e gjysmë djaj të varfër që vijnë te ne, të persekutuar politik, nga lufta apo nga uria. Mirë atëherë. Por atje tutje, nuk ka miliona, por ca miliarda djaj të varfër që e kanë zili begatinë tonë! Ne, një e gjashta më e pasur, kemi 60 herë më shumë se një e gjashta më e varfër. Duhet ta kuptojmë plotësisht këtë gjë pa patur një ndjenjë të rreme faji. Një gjerman konsumon aq naftë sa konsumojnë 10 afrikanë të zinj. Një gjerman përhap në atmosferë aq dioksid karboni (CO2) sa 65 zezakë. Në vendet tona evropiane ka një makinë për çdo dy banorë, përfshirë edhe fëmijët. Në Indi ka një makinë për çdo 455 njerëz. Ta pranojmë atëherë, po të donin të jetonin të gjithë si ne, do të rrënonim planetin! Nuk ka aq naftë në këtë botë që afrikanët dhe kinezët të ngasin makinat e tyre. Këto janë faktet!
Të gjithë ata që flasin për drejtësinë kur po pijnë një kafe duhet të mendojnë se sa po paguajnë për atë kafe. Dhjetë vjet përpara afrikanët atje poshtë apo indianët nga Amerika e Jugut morën nga ne ekuivalentin e një lokomotive për 13,000 thasë me kafe. Sot, po të duan të blejnë nje lokomotivë, duhet të na japin si shkëmbim 45,000 thasë kafeje. S’mund të thuash që është keq për ne. Asnjë nga ne s’do të heq dorë nga kafeja jonë e lirë. Sa nga ata që flasin gjithë kohën për drejtësi shkojnë e blejnë vullnetarisht kafenë e shtrenjtë nga dyqani i botës se tretë (Third World Shop). Kush pyet, kur blen një këmishë pambuku të lirë Indiane apo një shall të mirë mëndafshi, nëse janë aq të lira sepse prodhohen nga puna e fëmijve? Jo, bamirësia fillon në shtëpitë tona. Ne të gjithë mendojmë për të ardhmen tonë së pari, sidomos për familjen tonë. Kjo është shumë e natyrshme. Indianët apo kinezët nuk do të silleshin ndryshe po të ishin kombet që do të udhëhiqnin botën.
Po ta themi troç: gjithë rregulli i botës sonë varet nga epërsia e të bardhëve. Ku gjenden vendet industriale? Në Amerikën Veriore, në Evropë, në Australi, Afrika e Jugut, Japoni. Nuk i fut më rusët në këtë kategori. Praktikisht janë të gjithë të bardhët, pa numëruar japonezët.
Dhe vendet industriale besojnë që është plotësisht normale që duhet të bëjnë gjithçka për të mbrojtur epërsinë e tyre në botë, kryesisht me mjete politike dhe ekonomike në këto kohëra. Nuk po mbrojmë vetëm kufijtë tanë nga refugjatët e vendeve e varfra. Ne po i mbrojmë edhe tregjet tona nga mallrat e tyre. Për shembull nuk vendosim taksa doganore të larta mbi pambukun e pastër sa vendosim mbi tekstilet e përfunduara. I lemë të na sjellin kakao të papërpunuar por kurrë çokollatën e përfunduar. Në fund të fundit duhet të mbrojmë nga konkurrenca e jashtme tekstilet apo fabrikat e çokollatave tona. Në të vërtetë, ne nuk kemi fare interes që ato vende të zhvillojnë industritë e tyre, të “zhvillohen.” Në fund të fundit, ne duam të vazhdojmë t’iu shesim produktet tona industriale me një çmim të lartë dhe të blejmë lëndën e parë lirë nga ta.
Por a janë mënyrat ekonomike e politike—si psh, bashkimi evropian—të mjaftueshëm gjithmonë që të sigurojmë epërsinë tonë në botë? A nuk do të vijë dita e masave ushtarake? Kur Perandoria e kuqe sovietike ra, disa njerëz filluan të silleshin sikur na erdhi më në fund paqja e përjetshme. Për për ata largpamësit ama, ishte e qartë që problemet më të mëdha nuk po vinin nga Lindja po nga Jugu. Që nga Lufta e Gjirit Persik, një gjë dukej qartë: kur Sadam Huseini u përpoq ta merrte Kuvaitin me forcë, ne, një e pesta e pasur, iu hodhëm në grykë me inat. Fatmirsisht, po të merreshim me një diktator të vërtetë dhe më një dhunim të vërtetë të ligjit ndërkombëtar, kështu që askush nuk thoshte dot që s’ishte e drejta jonë. Po s’ishte vetëm Sadami që e pa epërsinë tonë teknologjike e ushtarake. Lufta në televizor i tregoi gjithë Jugut se kush ishte pronari i vërtetë i botës. Dhe zoti Milosevic, që është gjithashtu një diktator dhe kriminel lufte i padiskutueshëm, na bëri një favor të ngjashëm, kështu që askush nuk guxon të na tregojë me gisht e të akuzojë që edhe ne kemi përgjegjësi për atë luftë për shkak të ultimatumeve të papranueshëm dhe veprimeve të tjera diplomatike apo jo. Në fund të fundit, këto luftra ishin të nevojshëm për ne.
Ta themi troç! Ta themi troç se si të tjerët na shohin neve: secili nga ne mund të blejë një karafil të kuq nga Kolumbia në mes të dimrit për 75 centë. Po, dhe a pyet ndonjëri për këtë? Çdo ditë aeroplanë fluturojnë e përshkrojnë gjysmën e botës për të na sjellë lule të freskëta nga ana tjetër e globit. Edhe perandorët e Romës antike nuk e kishin një luks të tillë. A nuk jemi aristokratët e kësaj bote? Do të ishim naivë po të bindnim veten që katër të pestat e tjerë na duan akoma.
Sigurisht që nuk përfitojmë të gjithë njësoj nga epërsia jonë në botë. Disa nuk ja dalin mbanë: s’bëjmë dot asgjë për këtë. Ne thjesht jemi një meritokraci. Dhe kjo është si një garë me ski: nëse dikush është dy të qindat e sekondës më i ngadaltë se tjetri, nuk është vërtetë një skiator më i dobët për këtë gjë. Por vetëm tre i marrin medaljet; këto janë rregullat e të tjerët nuk marrin gjë.
Sigurisht që nuk jemi thjesht një meritokraci, por edhe një shtet social. Dhe më të varfrit që marrin ndihmë sociale në pjesën tonë të botës jetojnë akoma më mirë se më të shumtët e njerëzve në Mozambik. Por kjo nuk është e gjitha. Ka njerëz që e dinë që kurrë nuk do të marrin një medalje, që kurrë nuk do të bëhen të pasur dhe të famshëm. Dhe ata frustrohen, u ngrihen nervat. S’kemi çfarë të bëjmë për këtë gjë. Sigurisht, do të ishte mirë po të vendosnim vlera të tjera si kryesoret: miqësinë, bujarinë, humorin, apo aftësinë për të qënë i lumtur dhe të kënaqemi me jetën. Po atëherë nuk do të ishim kurrë aq të pasur sa jemi sot. Duhet ta kuptoni këtë. Ne kemi këtë begati edhe për shkak të sistemit tonë të vlerave, në të cilin suksesi është më kryesori.
Dhe ata që nuk ja arrijnë, që e konsiderojnë veten të padobishëm e të panevojshëm, këta njerëz ndihen të përulur dhe plot me inat. A nuk janë dhe ata të bardhë, evropianë, gjermanë, pjestar të kombit industrial? A nuk i përkasin dhe ata grupit që është ajka e njerëzimit? Përse nuk mund t’i përkasin plotësisht? Natyrisht, shumica e tyre që janë të rinj nuk e kuptojnë përse nga njëra anë ne udhëhiqemi në mënyrë të kufizuar nga konsiderata humanitare në aktivitetet tona ekonomike në botë, por nga ana tjetër akoma u japim ndihmë humanitare vetëm një grupi shumë të vogël njerëzish. Arsyetimi i tyre (sigurisht i thjeshtëzuar) është si më poshtë: nëse në paraqitemi si zotër mbi njerëzit e tjerë në një nivel kombëtar dhe ekonomik, përse nuk mund të bëjmë të njëjtën gjë me pjestarët individualë të grupeve të huaja, e sidomos në vendin tonë?
Ata nuk vënë re faktin që njëfarë minimumi njerëzie është i nevojshëm për reputacionin tonë në botë, që sigurisht ndihmon gjithashtu në suksesin tonë ekonomik. Nuk venë re gjithashtu edhe faktin që çmimi i këtij humanizmi (megjithëse ne sigurisht ua kujtojmë shpesh të tjerëve) në të vërtetë nuk është aq i lartë sa thuhet. Vetëm bankat gjermane fitojnë katër deri në pesë herë më tepër nga sa harxhon qeveria e tyre federale për refugjatët dhe azile politike vetëm nga interesi që marrin nga vendet në zhvillim për huat që u kemi dhënë atyre. Përsëri këtu ka vetëm dy refugjatë për çdo 1000 banorë, kur një vend si Malawi i duhet të mbajë 105 refugjatë për çdo 1000 banorë. Fatmirsisht, 85 % e refugjatëve në botë rrinë në vendet e Botës së Tretë.
Prapëseprapë, duhet t’i kuptojmë mirë këta të rinj të radikalizuar dhe të mos t’i mallkojmë si ekstremistë të djathtë dhe të çartur neo-nazistë. Sigurisht që nuk është mirë t’u vemë flakën shtëpive të azileve politike apo që të “linçojmë të zinjtë”. Kjo është primitive dhe e vrazhdët. Më shumë se gjithçka, këto akte ekstreme dëmtojnë madhëdhëniet tona ndërkombëtare e kështu edhe interesat tona drejtpërdrejti. Por pas këtyre teprimeve idiote që duhet—e përsëris—të mos pranohen, ka një ndjenjë, një mendim plotësisht realist; nevojën e ngritjes së një muri mbrojtës ndaj vërshimeve nga Jugu.
Sigurisht që teprime të tilla s’duhen lejuar. Rendi duhet ruajtur. Nga ana tjetër, duhet të njohim që kushti fillestar i këtyre teprimeve vijon logjikshëm interesin e pozitës sonë në botë si një fuqi ekonomike dhe politike. Dhe ka mundësi, shumë mundësi, që një ditë ne do të kemi nevojë për këtë lloj qëndrimi më tepër se tani: a s’mund të themi se një ditë do na duhet t’i mbrojmë arritjet tona, pozitën tonë të privilegjuar në botë edhe me mënyra ushtarake? Kur dalëngadalë shtohen problemet, kur do të jetë e nevojshme të mbrojmë kulturën tonë, vlerat tona, dhe aq më tepër pasurinë dhe epërsinë tonë në botë deri në fund; kjo do të ndodhë vetëm nëse një qëndrim i fuqishëm që thotë “Gjermania vjen e para” “Austria e para” apo “Evropa e para” është bërë një nga vlerat themelore të kulturës sonë në mendjet dhe zemrat e njerëzve. Duhet ta kuptojmë këtë gjë qartë; s’mund t’ia lejojmë vetes të gënjehemi.
Në një kafene njerëzit po diskutonin se çfarë do të bënin po të ndodhte lufta bërthamore. Balabani tha,
"Po ra bomba, më mirë shko lahu, mbështillu me kofinin e vdekjes, dhe ec dalëngadalë për në varreza!"
"Po pse dalëngadalë?"
"Që të mos shkaktosh panik," tha Balabani.
Asamblea e Përgjidhshme e Kombeve të Bashkuara (OKB) e shpalli vitin 2000 “Vitin e Kulturës së Paqes”. Për këtë arsyë e mblodha këtë përmbledhje tregimesh. Qëkur fillova të shkruaj libra për fëmijë, e mendoja të rëndësishmë të flisja për temën e vështirë të luftës dhe paqes në një mënyrë të kuptueshme për fëmijët. Mendoj që nuk është e mjaftueshmë t’u thuash që lufta është e tmerrshme e paqja është më e mirë. Megjithatë, edhe ky është një hap përpara, kur kujtojmë që ka pasur një letërsi të tërë për fëmijë e të rinj që i thurte lavdi luftës e veprimeve ushtarake. Por shumica e fëmijve në vendet tona e dinë që lufta është diçka e tmerrshme dhe paqja diçka më e mirë. Por a është e mundur paqja? Apo lufta është një fat i pashmangshëm për njerëzimin? A nuk na mësojnë ora e historisë në shkollë dhe lajmet e darkës që lufta ka qënë gjithmonë në botë dhe që akoma është me ne? Një kulturë e paqes, mirëkuptimi midis njerëzve, zgjidhja paqësore e konflikteve—e gjithë kjo duket shumë mirë: ama, po sikur të tjerët të mos duan të vazhdojnë në të njëjtën rrugë?
Nuk e përfytyroj dot se si mund ta shporrim luftën nga jeta njerëzorë, nëse nuk kërkojmë për shkaqet e luftës. Vetëm nëse zbulohet shkaku i sëmundjes, mund të gjejmë një mënyrë të përqëndruar dhe të përshtatshme për ta luftuar.
Është e vërtetë që i kam lënë orët e historisë në universitet, por në shtëpi i kam vazhduar vetë studimet e historise deri më sot, sepse si për çdo shkrimtar, pyetja se çfarë i përcakton veprimet dhe mendimet e njerëzve është natyrshëm në mendjen time. Sigurisht që nuk mund të them se e kam gjetur kuptimin e gjithëçkaje apo që në tregimet e mia të shpjegoja kryekëput shkaqet e luftës. Dhe nuk mund të jap një recetë të plotë për shmangien e luftrave në të ardhmen. Por dua që këto tregime të jenë më tepër se “ushqim për mendjen.” Shkrimtarët përpiqen gjithmonë t’u japin njerzve diçka për të menduar, por në një pikë, dikush duhet të fillojë të mendojë. Tregimet që kam përmbledhur këtu kanë qëllim që të propozojnë një drejtim ku lexuesi të vazhdoj të mendoj; të mbart një ndjenjë për ku dhe si të kërkojmë për shkaqet e luftës.
Ndoshta qëllimet e këtij libri mund të përblidhen kështu: Përpiqem të tregoj së si veprimet tona ndërvaren në një mënyrë të tillë, saqë ata që nuk bëjnë ç‘është e mundur për interesit vetjak do të humbasin. Por nga ana tjetër, nëse secili nga ne përpiqet të shikojë vetëm interesin vetjak, ka mundësi që në të vërtetë të rrisim humbjet ose dëmtimet për të gjithë ne.
Nuk
mund t’ia dalim mbanë kësaj dileme nëse nuk komunikojmë me njëri
tjetrin dhe nuk bashkërendisim veprimet tona.Ky moral është mjaft i
thjesht, por e vështira qëndron në vrojtimin se si veprimët e individëve,
grupeve, kombeve në këtë planët ndërvaren në mënyra të ndërlikuara.
Përpiqem t’u mësoj fëmijëve që të fillojnë të njohin këtë lloj mekanizëm shoqëror, dhe mendoj që kjo është një futje e re ne letërsinë për fëmijë.
Ëndërrimtari mori formë gjatë një konference “workshop” një-javore, që organizohej nga iniciativa “Fishekzjarret” në luginën Oetz të Tirolit. Tema ishte “Të Lirë si Era dhe Retë”. Atje fëmijët dhe unë shkruam një “Libër të Erës dhe Resë”.
E shkrova tregimin Djali Blu për serinë për fëmijë në televizion “Siebenstein” në rrjetin gjerman televiziv ZDF. E shkrova pasi ra muri që ndante Gjermaninë Perëndimore me atë Lindore në 1989, kur gjithë bota pati një eufori të shkurtër për paqen. Kur tregimi u botua ne nje libër, ne po ndiqnim ngjarjet e Luftës se Gjirit Persik. Ky tregim është për ashpërsinë e shpirtit që ndodh pas frikës. Thelbi i tregimit nuk është që djali e hedh armën në fund, por është që ai ka arsye përse ta hedhi armën. “Mirë pra, tani hidhe armën tënde” nuk është e mjaftueshme. Së pari duhet të ketë shpresë për ndryshim.
Planeti i Karrotave tregon për një mekanizëm të ngjashëm. Ky tregon se si një sistem i caktuar shoqëror mund të zhvilloj dinamikën e tij vetiake, aq sa bëhet shumë e vështirë për të ndryshur ndonjë gjë në sistem; edhe ata që në të vërtetë nuk kanë dobi nga sistemi mund të bëhen mbrojtësit e tij.
Njerëzit e çuditshëm nga Planeti Hortus flet thjesht për çmimin e luftës.
Lufta e Madhe ne Mars është një përpjekje të tregojë se si kur secili vepron vetëm për interesat vetiake (që janë të padëmshme), përfundimi mund të jetë më i keqi që pritej.
Skllavi tregon gjithashtu se çfarë mund të ndodhë kur njerëzit krijojnë sisteme shoqërore në të cilat bëhen vetë të burgosur.
Ne tregimin Fshatarët Që Ishin të Mire në Aritmetikë vazhdon e njëjta temë. E shkrova këtë tregim pasi lexova Logjikën e Veprimit Kolektiv nga ekonomisti Mancur Olson. Në këtë libër, autori provon bindshëm që është teorikisht e pamundur për një grup të madh individësh që veprojnë në mënyrë racionale për interesin vetjak—ky është modeli i preferuar i ekonomisë modernë—të bëj diçka së bashku për një qëllim të përbashkët, edhe sikur gjithësecili ta dijë që do të ishtë më mirë për të gjithë sikur të gjithë të punonin për atë qëllim. Ai tregon gjithashtu se pse është më e lehtë për grupe më të vogla, më të organizueshme, për të bërë diçka me një qëllim të përbashkët se sa për grupe me të vërtetë më të mëdhaja.
Lufta e çuditshmë tregon një formë të mundshmë të qëndresës pasive. Sigurisht që lloji i qëndresës varet nga qëllimet e agresorit. Nëse agesorët kanë qëllim që të fshijnë nga faqja e dheut kombin tjetër, kjo formë qëndrese nuk do të kishte dobi. Por më të shumtat e luftrave bëhen për të nënshtruar njerëzit, jo për t’i shfarosur ata.
Arobanai është një histori e jetës së njerëzvd pigmi si një shembull i mënyrës së jetesës së gjuetarëve dhe mbledhësve. Tregimi bazohet në kërkimet shkencore të Kolin Turnbull.
Gjarpri Yll, nga ana tjetër është historia a një luftëtari të ri Aztek dhe ngritjes së Perandorisë Azteke.
Këto dy tregime bejnë kontrastin midis një nga shoqerive më paqësore dhe të mirë që ka ekzistuar në këtë planet me një nga shoqëritë më luftarake dhe brutale. Ata duhet të lexohen së bashku, me qëllim që të krahasojmë aspekte të ndryshme të jetës së tyre. Si është e mundur që qënie nga e njëjta specie të jenë kaq të ndryshëm për sa i përket ndjenjave, mendimeve dhe veprimeve të tyre?
Dy të burgosurit prezanton diçka të njohur në teorinë e lojrave si “dilema e të burgosurve”. Ky model klasik tregon se si ndjekja racionale e përfitimit vetjak mund të bëhet prapëseprapë e dëmshme për të gjithë. Sa kohë që luhet me rregullat e lojës të këtij modeli, nuk ka zgjidhje të mirë.
Raporti për Këshillin e Sistemeve të Bashkuara Diellore përmbledh të gjitha këto tema, dhe ndoshta është ajo që djali blu zbuloi gjatë viteve që po studionte planetin blu nëpërmjet teleskopit. E skicova për herë të parë këtë tregim në të njëjtën konferencë në luginën e Ortz. Fëmijët u inkurajuan për të më pyetur për tregime, dhe një vajzë me emrin Nina, që rastësisht ka të njëjtin mbiemër me mua, më la një shënim ku thuhej, “Martin, të lutem, më thuaj përse ka luftë në botë.” Historia u mbështet, midis të tjerave mbi kërkimet e Lewis Mumford (Miti i Makinës), por natyrisht edhe në mendimet e mia.
Më përpara mendoja që njëherë e një kohë njerëzimi nuk e njihte luftën. Kur lexova raportin e Jane Goodall të një lufte midis çimpazeve, e ndryshova mendimin. Edhe një epokën e gjuetarëve dhe mbledhësve, duhet të këtë ngjarë një kope njerëzish të lëvizte për në një tokë tjetër gjuetie, dhe të binte në konflikt me një kope tjetër. Por pasi njëra kope ishte zbuar, lufta mbaronte. Luftra kishte, por nuk ishin nje përbërës thelbësor i kulturës sonë. U desh ardhja e bujqësisë, me kultivimin e bimësisë e gjësë së gjallë, që njerëzit të krijonin reserva pasurie e të kishtin kohë për fushat ushtarake. Sa për të mundurit, reservat e tyre mund të vidheshin pa i shfarosur njerëzit. Lufta u bë një institucion i përhershëm sepse ishte një mënyrë për të mbledhur tepricat e grupeve më të vogla njerëzish dhe t’i investonin në strategji që të çojnë në rritje të rendimentit; dmth në prodhimin e tepricave më të mëdhaja që përsëri do të investoheshin në të njëjtin mënyrë. Dhe kjo ishte një mënyrë më e mirë mbijetese sesa negociatat ose konfederat e lira. Motivimet e pushtetarëve ose luftëtarëve ishin më pak të rëndësishme.
Në natyrë, veçoritë karakteristike si briri, për shembull, krijohen sipas mutacioneve të rastësishme. Briri ngelet apo zhduket në varësi të përfitimit apo dëmit që i japin mbartësit. Një kryetar fisi mund të filloj një luftë për shkak të urrejtjes për fqinjin e tij, për arsye prestigj, për arsye fetare, për shkak të arrogancës së pastër, për shkak të rritjes së agresivitetit, për arsye të mospërmbushjes seksuale etj. Po lufta vazhdon të jetë një institucion i përhershëm për disa arsye. Së pari, bën të mundur grumbullimin e njerëzve në perandori të mëdhaja, e si rrjedhim edhe në krijimin e tepricave të mëdhaja. Së dyti, lufta merr teprica më të mëdhaja nga një grup i madh njerëzish sesa do të donin për të kontibuar në çështjet apo të ardhmen e përbashkët. Së fundi, lufta vazhdon sepse nxit “përparimin njerëzor” duke rritur rendimentin e punës. Një përfitim për shoqërinë, ama, nuk do të thotë që është përfitim për individin. Një bashkësi e 500 familjeve bujq të lirë mund të ishte më e lumtur se një ushtri e 100.000 familjeve bujkrobër nën sundimin e një komandanti ushtarak. Por vetëm perandoria e një komandanti ushtarak mund të mbajë një kryeqytet me tëmpuj dhe shkolla për priftërinj ku studiohen lëvizjet e yjeve.
Elementi agresiv te njeriu është sigurisht një kusht për luftrat, por nuk është shkaku kryesor. A ishin të rinjë e Perandorise Austro-Hungareze më agresive në 1914 se, e zëmë, në 1880? Apo, a u bë Kaiseri gjerman më agresiv në vitet e fundit të sundimit? Shpesh duhet të nxitet te njerëzit agresiviteti dhe urrejtja për fqinjin që të venë në luftë apo të çojnë fëmijët e tyre në luftë. Shpesh ama, agresiviteti i ushtarëve duhet kufizuar. Ndërsa, nga një anë, disa ushtarë bëjnë stërvitje speciale, si për shembull Beretat e Gjelbërta në Vietnam, një ushtri moderne ka nevojë më së pari për njerëz të disiplinuar dhe të përgjegjshëm; dmth njerëz që të udhëhiqen sa më pak nga ndjenjat. Aftësia e njeriut për veprim gjakftohtë e të paanshëm është ndoshta edhe më e rrezikshme se agresiviteti i tij. Sado të rëndësishme të jenë përpjekjet pedagogjike për të ulur agresivitetitn, rritur njohjen e kulturave të huaja, mësuar aftësinë për të zgjidhur konfliktet vetjake paqësisht; asnjë nga keto masa nuk mund të eleminojë shkaqet e luftës. Ekonomia e tregut industriale që kontrollon sot strukturën shoqërore të planetit tonë (si asnjë tjetër strukturë me parë) ka interes që të rritet rendimenti, të prodhohet gjithmonë e më tepër me sa më pak punë, dhe t’i investojë tepricat menjëherë për të rritur prodhimin dhe rendimentin. Nga ky arsyetim del se ne do ta arrijmë shpejt kufijtë ekologjikë të planetit tonë. Këtu gjendet gjithashtu dhe rrënja e luftrave të reja. Thuhet se luftrat e të ardhmes mund të luftohen mbi burime të zvogëlueshme, si psh uji. Kjo ka gjasa të mëdhaja. Por ka gjasë ama edhe që luftrat e të ardhmes do të bëhen midis konglomerateve gjigande shumë-kombëtare ekonomike për të vendosur kush mund të shesë çfarë për kë.
Për të parandaluar luftrat e ardhshme, gjashtë miliardë—shume shpejt do të jenë shtatë e tetë miliardë—njerëz duhet të bien dakort për struktura të reja ekonomike e shoqërore. Vetëm atëherë kur njerëzit të dinë diçka për njëri tjetrin dhe të veprojnë duke i marrë parasysh të tjerët, do t’i ndalojnë ata dëmet në rritje për të gjithë kur ndiqet vetëm interesi vetjak. Qëllimi i zhvillimit nuk duhet të jetë vetëm rritja e rendimentit—prodhimi i më shumë mallrave me sa më pak punë; shkëmbimi material nuk duhet të jetë përmbajtja kryesore e marrëdhënieve midis njerëzve. Fakti që mund të prodhojmë më shumë gjëra me sa më pak punë s’duhet të çoj në prodhim gjithnjë e më të lartë. Në të kundërtën, duhet t’i nxisë njerëzit të përdorin kohën e tyre të lirë për të shkëmbyer shërbime shoqërore me njëri-tjetrin: art, dëfrim, kujdes, shërim, arsimim, kërkime shkencore, sporte, filozofi…
Sepse nëse çdo mjet do të përmbushte punën e tij, duke u bindur ose parandier vullnetin e të tjerëve, si statujat e Dedalusit, apo tripodet e Hefestit, të cilët, thotë poeti “me pëlqimin e tyre hynë në kuvendin e Zotave; nëse në të njëjtën mënyrë, makina do të endte vetë e plektri do ta prekte lirën pa përdorur dorën njerëzore, kryepuntorët nuk do të donin shërbëtorë, as pronarët skllevrit.
Aristoteli
A nuk mendoni që e kemi arritur këtë pikë?
Select afterword failed: Table 'at27023_peaceculture.Texts' doesn't exist